۲-۲-۶- پاسخگویی مالی و عملیاتی
دو نوع پاسخگویی تحت عنوان «پاسخگویی مالی» و «پاسخگویی عملیاتی» در مورد دولت و سازمان های بزرگ بخش عمومی قابل طرح است. مسئولیت پاسخگویی مالی٬ این قبیل سازمان ها را به ارائه دلایل و گزارش هایی ملزم می کند تا از طریق آن شهروندان و نهادهای نظارتی مستقل متقاعد شوند که اعمال و فعالیت هایی که دولت در دوره جاری به عنوان مثال (یکسال مالی یا بودجه ای) درخصوص تحصیل و مصارف منابع مالی عمومی انجام داده است٬ در چارچوب قوانین و مقررات یا تصمیماتی بوده است که نمایندگان مردم اتخاذ نموده اند. مسئولیت پاسخگویی عملیاتی٬ دولت و سازمان های بزرگ عمومی به ارائه گزارش هایی ملزم می کند تا از طریق آن صاحبان حق را در مورد میزان و دستیابی به اهداف عملیاتی از قبل تعیین شده٬ از نظر کارایی و اثر بخشی و مصرف منابع مالی در جهت تحقق اهداف مربوط٬ متقاعد نموده و اطلاعاتی در مورد اینکه آیا تحقق این اهداف در آینده نیز قابل پیش‌بینی است٬ ارائه نماید. (کزازی٬ ۱۳۸۴ : ۲۳).
۲-۲-۷- ویژگی های نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولتی مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی
در یک نظر خواهی از جامعه علمی و تخصصی کشور نشان داد که عوامل کلیدی مذکور باعث ارتقای سطح مسئولیت پاسخگویی و نظام حسابداری و گزارشگری های مالی می شود. این عوامل که ویژگی های یک نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولتی مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی را تشکیل می‌دهند عبارتند از:
۱- سیستم کنترل بودجه مناسب با بهره گرفتن از روش های حسابداری دو طرفه
یکی از ویژگی های اساسی یک نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولتی مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی٬ سیستم کنترل بودجه مناسب با بهره گرفتن از روش حسابداری دو طرفه است. به بیان دیگر وارد کردن ارقام اطلاعات بودجه ای در نظام حسابداری و گزارشگری این ارقام و بهبود فرایند پاسخگویی ایفا کند.(باباجانی٬ ۱۳۸۶ : ۳۳).
تمامی سطوح حکومتی (حکومت ها و یا مقامات محلی و دولت مرکزی) برای آگاهی استفاده کنندگان از برنامه های مالی اقدام به گزارش ارقام بودجه ای می‌کنند. این گزارش‌ها ارائه کننده ارقام بودجهای در ابتدای دوره مالی شامل اطلاعات مربوط به پیش‌بینی دریافت ها و پرداخت ها در دوره های مالی آینده است. علاوه بر این گزارش‌های بودجه ای تعیین شده در پایان دوره مالی نشان دهنده میزان استفاده از منابع و مقایسه آن با منابع تحصیل شده توسط مقامات قانونی و میزان دستیابی به اهداف تعیین شده است (هیوجز[۱۰] و پوینت[۱۱] ٬ ۲۰۰۴ ٬ ۱۸).
هیئت تدوین استانداردهای حسابداری دولتی (GASB) در بیانیه ی مفهومی شماره ی یک خود اعلام کرده‌است که بودجه یکی از مهمترین اسنادی است که توسط دولت تهیه می شود. بودجه برنامه ای برای هماهنگ کردن درآمد و هزینه و یا منابع قابل دسترس و ضروری برای تحقق اهداف مشخص است. بدین ترتیب از دیدگاه هیئت استانداردهای حسابداری دولتی٬ اطلاعاتی که سیستم کنترل بودجه ای از طریق گزارشگری مالی دولتی تهیه و ارائه می‌کند در ادای مسئولیت پاسخگویی دولت بسیار مؤثر است (همان هیئت).
هیئت تدوین استانداردهای حسابداری دولتی (GASB) در تعداد زیادی از بندها به صورت مفصل به ضرورت تهیه اطلاعات بودجه ای و چگونگی تهیه آن ها و ارتباط بین این قبیل اطلاعات با سایر اطلاعات حسابداری به دست آمده ازسیستم حسابداری مالی٬ پرداخته است. تأکید بربندهای متعدد بیانیه نشان دهنده نقش در خور ملاحظه اطلاعات بودجه ای قابل استخراج از سیستم کنترل بودجه ای نظام حسابداری و گزارشگری دولتی در تحقق و ایفای مسئولیت پاسخگویی دولت است.
در بند ۳۳ همان بیانیه مقرر گردیده که همه ی گروه‌های استفاده کننده از اطلاعات مالی دولتی٬ تمایل دارند ارقام واقعی را با ارقام بودجه ای مصوب مقایسه نمایند. به عنوان مثال شهروندان٬ نمایندگان قانونی آن ها و سازمان های قانونی نظارت کننده می خواهند از مصرف منابع مالی در جهت تحقق اهداف مصوب اطمینان حاصل نمایند. مصرف بیش از اعتبارات مصوب به معنی ضعف مدیریت مالی٬ ضعف سیستم کنترل بودجه ای و شرایط غیر قابل پیش‌بینی می‌باشد.
از سوی دیگر٬ صرفه جویی در مصرف اعتبارات به معنی عدم ارائه خدمات بیشتر در قالب اعتبارات معین خواهد بود. (GASB) در بند ۱۵۸ نیز مقرر می‌دارد که دستیابی به حداقل مسئولیت پاسخگویی از طریق گزارشگری مالی٬ مستلزم تهیه اطلاعاتی است که شهروندان از عملکرد دولت در چارچوب مصوبات قانونی اطمینان حاصل نمایند.
به این ترتیب ازدیدگاه هیئت تدوین استانداردهای حسابداری دولتی (GASB) اطلاعاتی که سیستم کنترل بودجه ای از طریق گزارشگری مالی تهیه و ارائه می‌کند٬ در ادای مسئولیت پاسخگویی دولت بسیار مؤثر است.
در بند ۱۱ بیانیه مفهومی شماره یک هیئت مشورتی استانداردهای حسابداری فدرال (FASB) مصوب سال ۱۹۹۳ مقرر شده است که یکی از نیازهای اطلاعاتی شهروندان و نمایندگان قانونی آن ها٬ حصول اطمینان از رعایت کامل بودجه مصوب می‌باشد. آن ها به دنبال پاسخ به این سؤال مهم هستند که کدام اختیارات قانونی برای تأمین مالی فعالیت های دولتی و مصرف آن بر طبق اختیارات قانونی بوده است؟ چقدر انحراف وجود دارد.
گزارش های مالی دولت فدرال آمریکا باید دولت را در ادای مسئولیت پاسخگویی از نظر کسب منابع مالی از طریق مالیات ها و غیره و انجام مخارج در قالب بودجه مصوب و رعایت قوانین و مقررات مربوط یاری نماید. گزارشگری مالی فدرال باید اطلاعاتی را در زمینه‌های زیر فراهم نماید:
– منابع مالی چگونه تأمین و مصرف گردیده و آیا تحصیل و مصرف این منابع مالی بر طبق مجوزهای قانونی صورت گرفته است.
– وضعیت و جایگاه منابع بودجه ای چگونه است.
– اطلاعات مربوط به مصرف منابع بودجه ای چگونه با اطلاعات مربوط به بهای تمام شده خدمات ارتباط پیدا می‌کند و آیا اطلاعات مربوط به وضعیت منابع بودجه ای با سایر اطلاعات حسابداری در مورد دارایی ها و بدهی ها سازگار است.
ببانیه مورد بحث در تعداد زیادی از بندها به صورت مفصل تهیه اطلاعات بودجه ای و چگونه ای تهیه آن ها و ارتباط این قبیل اطلاعات با سایر اطلاعات حسابداری مستخرجه از سیستم حسابداری مالی، پرداخته است. تأکیدات مکرر در بندهای متعد بیانیه، نشان دهنده نقش درخور ملاحظه اطلاعات بودجه ای قابل استخراج از سیستم کنترل بودجه ای مرتبط با نظام حسابداری و گزارشگری مالی در تحقق و ایفای مسئولیت پاسخگویی می‌باشد.
