۱-۴) اسهال

بیماری‌های اسهالی یکی از علل عمده مرگ و میر و عامل مهم سوءتغذیه ‌در کودکان کشورهای در حال توسعه می‌باشد، سالانه حدود۳/۱ میلیارد مورد اسهال و۲/۳میلیون مرگ ناشی از آن در کودکان کمتر از پنج سال اتفاق می افتد(۹).به طور متوسط هرکودک کمتر از پنج سال۳/۳بار در سال به اسهال مبتلا می‌شود(۱۰). علت عمده مرگ ناشی از اسهال کم آبی، اسهال خونی، سوءتغذیه و غیره می‌باشد(۱۰).۸۰ درصد مرگ ناشی از اسهال، در کودکان زیر دو سال اتفاق می‌افتد(۹).

۱-۵) تب و تشنج

تشنج ناشی از تب یکی از اختلالات زود گذر عصبی در دوران کودکی است که به دنبال تب ایجاد می‌شود و شایع‌ترین تشنج در کودکان کمتر از پنج سال است(۱۱). عفونت‌های تنفسی فوقانی و گاستروآنتریت شایع‌ترین علت تب در این بیماران می‌باشد(۱۲). باافزایش آگاهی و نگرش مادران می‌توان در کنترل تب به منظور پیشگیری از تشنج ناشی از تب عملکرد آن ها را بهبود بخشید(۱۳). تشنج در بعضی موارد اسهال دیده می‌شود که ممکن است با تب، بدون تب و یا با اختلالات الکترولیتی همراه باشد(۱۴). می‌توان با شناسایی عوامل ایجاد کننده و تشدید کننده تشنج در کودکان دغعات حمله و بروز عوارض آن را کاهش داد(۱۵).

۱-۶)اهمیت طراحی مداخلات مدل و تئوری محور

هر گاه سخن از تغییر یا دگرگونی در رفتار انسان به میان می‌آید آموزش بهداشت اولین چیزی است که برای این تغییر مهم است(۱۶). آموزش بهداشت با روش‌های گوناگون، وسیله‌ای مناسب جهت ایجاد انگیزه و اصلاح عملکرد نادرست می‌باشد زیرا آموزش بهداشت چیزی جز علم و هنر توجه دادن مردم به یک فرایند یادگیری برای ایجاد رفتار مطلوب به منظور دست‌یابی به سلامت نیست(۱۷). امروزه دانشمندان رشته آموزش بهداشت جهت رسیدن به هدف تغییر رفتار با بهره گرفتن از تئوری‌های مختلف روان شناسی و علوم اجتماعی الگوهایی را ساختند که بسیار کارساز و مفید هستند(۱۸).این تئوری‌ها و مدل‌ها پایه‌ای برای مداخلات تلقی شده و توسط آن ها می توان تاثیرات مداخله را اندازه گیری نمود و رفتارها را پیش‌بینی کرد(۱۹).باید در نظر داشت که استفاده از تئوری، احتمال تاثیر برنامه های آموزشی را افزایش می‌دهد و به شناسایی ویژگی‌های افراد و محیط‌های احاطه کننده وی که به نحوی بر رفتارها تاثیرمی گذارند کمک می‌کند(۲۰). تئوری‌ها در طراحی برنامه های جامع و ارزشیابی آن ها نقش مؤثری ایفا می نمایند(۲۱). تئوری مجموعه‌ای از مفاهیم، تعاریف و پیشنهادات به هم وابسته است که دیدگاه منظمی از رویدادها یا موقعیت‌ها را به وسیله مشخص نمودن روابط میان متغیرها به منظور توضیح و پیشگویی رویدادها و موقعیت‌ها ارائه می کند، نظریه ها به ما در بیان صریح مفروضات و فرضیه‌های مربوط به راهبردها و اهداف مداخلات یاری می رسانند(۱۹). مدل‌ها کاربرد مفاهیم به صورت التقاطی، خلاقانه و تسهیل شده جهت مخاطب قرار دادن مسائل هستند، یعنی می توان شکل کمتر پالایش یافته تئوری را مدل یا الگو نامید(۲۲).ارزش برنامه های آموزش بهداشت به میزان اثر بخشی این برنامه ها بستگی دارد و اثر بخشی برنامه های آموزش بهداشت به مقدار زیادی بستگی به استفاده صحیح از تئوری‌ها و مدل‌های مورد استفاده در آموزش بهداشت دارد(۲۳). انتخاب تئوری یا مدل آموزش بهداشت اولین گام در فرایند طراحی یک برنامه آموزشی محسوب می شود یک مدل آموزشی برنامه را در مسیر صحیح شروع کرده و هدایت آن را تا مراحل ارزشیابی ادامه می‌دهد(۲۴). تئوری‌های رفتاری هم برای فهم و هم برای مداخلات با هدف افزایش رفتارهای بهداشتی بسیار مهم هستند(۲۵). در انجام مداخلات آموزشی استفاده از تئوری‌های رفتاری مانند مدل اعتقاد بهداشتی، تئوری رفتار برنامه ریزی شده، تئوری انتشار نوآوری و حمایت اجتماعی می‌تواند ظرفیت بالقوه‌ای برای اثر بخشی این مداخلات ایجاد کند(۲۶).

۱-۷) مدل اعتقاد بهداشتی ^[۳](HBM )

مدل اعتقاد بهداشتی مدل رفتاری – بهداشتی جامعی است که بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ میلادی توسط گروهی از روانشناسان اجتماعی از قبیل روزن استاک و همکاران به دلیل عدم پذیرش مسایل بهداشتی توسط مردم و برای رسیدن به هدف آموزش بهداشت یعنی تغییر رفتار طراحی وارائه گردیده است (۲۷). این مدل یکی از تئوری‌هایی است که منحصراً برای رفتارهای مربوط به سلامت به وجود آمده است(۱۸) و برای تنظیم چهارچوب کلی موضوع مورد مطالعه است که بررسی را در جهت جواب به سوالات آن هدایت می‌کند و زمینه مداخله‌های رفتاری را در بررسی برای جستجوی اطلاعات، علاقه مند شدن و انگیزش به سمت تصمیم گیری جهت اتخاذ رفتارهای پیشگیری کننده فراهم می‌کند (۲۹،۲۸). این مدل به منظور توضیح دلایل عدم مشارکت افراد در برنامه های پیشگیری کننده بر اساس اعتقادات شخص می‌باشد که اگر افراد خود را در معرض خطر جدی احساس کنند و معتقد باشند که راهی جهت کاهش ابتلا و یا شدت بیماری وجود دارد در فعالیت‌های پیشگیری شرکت می‌کنند(۳۰). یعنی بر اساس این مدل رفتار فرد تابعی از دانش و عقاید اوست ، این مدل مشخصا تأکید می‌کند که درک فرد از آسیب پذیری نسبت به یک مسئله یا مشکل تصمیم وی را در رابطه با رفتارهای بهداشتی تحت تأثیر قرار خواهد داد(۳۱). این مدل از جمله الگوهای دقیق و مهمی است که رابطه بین اعتقادات بهداشتی را با رفتار نشان می‌دهد(۳۲). ‌به این صورت که فرد اعتقاد داشته باشد در خصوص یک مشکل و مسئله خاص بهداشتی حساس بوده و مستعد ابتلا به آن مشکل یا بیماری است، مشکل مذکور به عنوان یک مشکل جدی مورد توجه فرد قرار گیرد، فرد متقاعد شده باشد که فعالیت‌های درمانی یا پیشگیری مؤثر هستند، فرد متقاعد شده باشد که فعالیت‌های درمانی یا پیشگیری گران نیستند، فرد متقاعد شده باشد که اقدامات بهداشتی را سریعا و بی درنگ انجام دهد(۳۳). همان‌ طور که ذکر شد مدل اعتقاد بهداشتی بر ادراک افراد متمرکز است، ‌بنابرین‏ آموزش دهندگان بهداشت در هنگام استفاده از آن باید به صورت واقع بینانه آموزش دهند(۳۴).

سازه‌های اصلی مدل شامل:

۱- حساسیت درک شده

۲- شدت درک شده

۳-منافع درک شده

۴- موانع درک شده

۵- راهنماهای عمل

۶- خودکارآمدی

حساسیت درک شده

درک فرد از احتمال تجربه وضعیتی که ممکن است سلامتیش را تحت تاثیر قرار دهد و او را مستعد بیماری سازد(۲۹،۲۸). ‌به این معنا که فرد تا چه حد خود را از نظر ابتلا به بیماری حساس می‌داند و چه قدر احتمال می‌دهد بیماری یا شرایط خاص برایش ایجاد شود(۳۲،۲۵). برای مثال مادری که احتمال بیشتری می‌دهد که کودک او نیز به بیماری مبتلا می‌شود، بیشتر به نشانه های خطر توجه می‌کند.

شدت درک شده