• • روانرنجوری^[۱۷]؛ یا تمایل عمومی به تجربه عواطفی چون ترس، غم، دستپاچگی، عصبانیت، احساس گناه، نفرت

• • برونگرایی^[۱۸]؛ یا ویژگی‌های فردی اجتماعی، خوش مشرب، علاقمند به تعامل و گفتگو، هیجان خواه، تکانشی، حاضرجواب، تنوع طلب، خوشبین و دائماً درحال تحرّک

  

• • انعطاف پذیری/بازبودن^[۱۹]: یا خصوصیات فردی با تصور فعال، احساس زیباپسندی، متوجه به احساسات درونی، تنوع طلب، دارای کنجکاوی ذهنی، مستقل در قضاوت و مهمتر اینکه خصوصیت فردی با تجارب غنی و علاقمند به پذیرش عقاید جدید و ارزش‌های غیرمتعارف

• • دلپذیر بودن/سازگاری^[۲۰]: (که همانند برونگرایی، دلپذیر بودن مقدمات بعدی از تمایلات بین فردی است)؛ نوع دوستی، همدردی نسبت به دیگران و باور داشتن به کمک متقابل دیگران

• باوجدانی/وظیفه شناسی^[۲۱]: یا ویژگی افرادی که اد می گیرند که چگونه با آرزوهایشان کنار آمده و رفتارهای خود را کنترل کنند، همچنین می‌تواند به مفهوم “قدرت طرحریزی خیلی فعال، سازماندهی و انجام مطلوب وظایف محوله” باشد.

تعریف عملیاتی: در این تحقیق، منظور از ویژگی شخصیتی نمره ای است که آزمودنی بر اساس پنج بعد آزمون تجدیدنظر شده شخصیتی (NEO-FFI) مک کری و کوستا (۱۹۸۵، a1989) به دست می آورد.

• اسنادهای مذهبی و غیرمذهبی (متغیر پیش بین)

تعریف مفهومی: اسنادها به علتهایی که فرد برای رویدادها و نتایج اعمالش بر می گزیند اشاره دارند؛ اسناد فرایندی استنباطی است که افراد در تبیین علل حالات روانی و رفتارهای خود و دیگران به کار می بندند. این علتها می‌توانند به عوامل مذهبی و یا غیرمذهبی نسبت داده شوند (لاپفر و دِ پائولا، بروک و کلمنت ۱۹۹۴).

تعریف عملیاتی: اسناد مذهبی و غیرمذهبی نمره ای است که آزمودنی‌ها بر اساس پرسشنامه “راهیابی در حوادث و رخدادهای زندگی” کسب نمودند.

۱-۵ اهداف تحقیق

• • هدف کلّی: تعیین رابطه ویژگی‌های شخصیتی و اسنادهای علّی مذهبی و غیرمذهبی با اضطراب امتحان دانش آموزان

• • اهداف جزئی:

• • تعیین رابطه اسنادهای علّی مذهبی با اضطراب امتحان دانش آموزان دختر

• • تعیین رابطه اسنادهای علّی غیرمذهبی با اضطراب امتحان دانش آموزان دختر

• • تعیین رابطه ویژگی‌های شخصیتی با اضطراب امتحان دانش آموزان دختر

• • تعیین رابطه اسنادهای علّی مذهبی با ویژگی‌های شخصیتی امتحان دانش آموزان دختر

• تعیین رابطه اسنادهای علّی غیرمذهبی با ویژگی‌های شخصیتی امتحان دانش آموزان دختر

۱-۶: فرضیه‌ها و سؤالات تحقیق

فرضیه ۱: مؤلفه های فعّال و منفعل اسناد به خدا با اضطراب امتحان دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان رابطه دارد.

فرضیه ۲: مؤلفه های اسناد علّی غیرمذهبی (تلاش شخصی، عوامل طبیعی و کمک افراد دیگر) با اضطراب امتحان دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان رابطه دارد.

فرضیه ۳: ویژگی‌های شخصیتی (روان رنجوری، برونگرایی، باوجدانی/وظیفه شناسی، بازبودن/انعطاف پذیری و دلپذیری/سازگاری) با اضطراب امتحان دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان رابطه دارد.

فرضیه ۴: بین مؤلفه های فعّال و منفعل اسناد به خدا و ویژگی‌های شخصیتی دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان رابطه وجود دارد.

فرضیه ۵: بین مؤلفه های اسناد علّی غیرمذهبی (عوامل طبیعی، کمک افراد دیگر و تلاش شخصی) و ویژگی‌های شخصیتی (روان رنجوری، برونگرایی، باوجدانی/وظیفه شناسی، بازبودن/انعطاف پذیری و دلپذیری/سازگاری) دانش آموزان دختر سال سوم دبیرستان رابطه وجود دارد.

فصل دوّم

• • پیشینه نظری متغیرها

• پیشینه تجربی متغیرها

۲-۱: پیشینه نظری متغیرها

در این بخش ابتدا به تعاریف اضطراب، نشانه های اضطراب در سطوح مختلف، طبقه بندی اختلالات اضطرابی، ضوابط تشخیصی هراس خاصّ موقعیتهای ارزشیابی (؛ اضطراب امتحان) ‌بر اساس DSM IV، الگوهای نظری اضطراب، پرداخته شده است و سپس ‌در مورد متغیر ویژگی‌های شخصیتی، ریشه ابی واژه شخصیت، تعاریف و اصطلاحات معادل آن و بعد نظریه های ارائه شده راجع به شخصیت، و بالأخره، تعاریف و پیشینه نظری اسنادهای علّی مذهب و غیرمذهبی مورد بررسی قرار گرفته اند.

۲-۱-۱-۱: اضطراب

بالعکس، اضطراب مرضی نیز وجود دارد، چرا که حدی از اضطراب می‌تواند سازنده و مفید باشد و اغلب مردم اضطراب را تجربه می‌کنند، اما این حالت ممکن است جنبه مزمن و مداوم بیابد که در اینصورت نه تنها نمی توان پاسخ را سازش یافته دانست بلکه باید آن را به منزله منبع شکست، سازش نایافتگی و استیصال گسترده ای تلقی کرد که فرد را از بخش عمده ای از امکاناتش محروم می‌کند، فقط ‌بر اساس راهبردهای محدود کنننده آزادی و انعطاف فردی کاهش می‌یابد و طیف گسترده ای از اختلال‌های اضطراب را که از اختلال‌های شناختی و بدنی تا ترس‌های غیرموجه و وحشتزدگیها گسترده اند، به وجود می آورد (دادستان۱۳۷۶).

۲-۱-۱-۲: تعاریف اضطراب

دست یافتن به تعریفی دقیق از اصطلاح اضطراب دشوار است. اکثر نظریه پردازان با لانگ^[۲۲] موافقند که اضطراب یک مفهوم فرضی است؛ یعنی اضطراب نوعی تصوّر است که وجود خارجی و عینی ندارد، ولی در تفسیر پدیده‌های مشاهده پذیر می‌تواند مفید باشد. لانگ مدلی سه سیستمی از اضطراب ارائه داده است که وسیعاً به فهم تعریفهای مختلف از اضطراب کمک ‌کرده‌است.

شکل ۲-۱: مدل سه سیستمی لانگ

گفته می شود اضطراب آمیزه پیچیده ای از هیجانهای ناخوشایند و شناختهایی است که بیشتر به سمت آینده گرایش دارد و نه تنها عناصر شناختی/ذهنی بلکه عناصر فیزیولوژیکی و رفتاری هم دارد. اضطراب در سطح شناختی/ذهنی، خلق منفی، نگرانی ‌در مورد تهدید یا خطر احتمالی در آینده، اشتغال ذهنی، و احساس ناتوانی در پیش‌بینی کردن تهدید آینده ا کنترل کردن آن در صورتی که روی دهد، را دربردارد. اضطراب در سطح فیزیولوژیکی اغلب نوعی حالت تنش و برانگیختگی مفرط مزمن ایجاد می‌کند که ممکن است آمادگی برای پرداختن به خطر را که احتمال دارد روی دهد، منعکس کند. گرچه فعالسازی پاسخ جنگ و گریز که در ترس یافت می شود وجود ندارد، امّا اضطراب فرد را برای پاسخ جنگ و گریز درصورتیکه خطر مورد انتظار روی دهد، آماده می‌سازد. اضطراب در سطح رفتاری، ممکن است گرایش نیرومندی را به اجتناب از موقعیتهایی که ممکن است فرد با خطر روبرو شود ایجاد کند، امّا ‌در مورد اضطراب این است که به او کمک می‌کند تا برای تهدید احتمالی برنامه ریزی کرده و آماده شویم. اضطراب در درجات خفیف یا متوسط اغلب انطباقی است، چنانچه مزمن یا تشدید شود، ناسازگارانه است (باچر و همکاران ۱۳۸۷).