1. 1. . امیر خان سپهوند، همان. ↑

1. 1. 1. . برای دیدن نظر موافق ‌در مورد غیر اصابتی بودن افعال مشمول ماده ۳۲۵ ق.م.ا، ر.ک. حسین آقایی نیا، همان، ص۳۳ ؛ و نیز امیرخان سپهوند، همان، ۴۱٫ ↑

   

1. 1. . محمدهادی صادقی، همان، ص۷۰؛ حسین میرمحمد صادقی، همان، ص۵۵؛ حسین آقایی نیا، همان، ص۳۲ ↑

1. 1. . حسن پوربافرانی، همان، ص۲۱ ↑

1. 1. . حسین آقایی نیا، همان، ص۳۴ ↑

1. 1. ۲٫ lafave, ibid, p.664. gardner, ibid, p.35. ↑

1. 1. . برای دیدن نظر مخالف که حکم مقرر در ماده مبنی بر مشروط کردن ضمان مرتکب به زوال اراده و اختیار قربانی را قابل انتقاد دانسته است، رک. حسین میرمحمد صادقی، همان، ص۵۲ ↑

   

1. 1. . محمدحسن نجفی، جواهرالکلام، ج۴۳، ص۵۷ ↑

1. 1. . روح الله الموسوی الخمینی، همان، ص۵۶۲-۵۶۱ ↑

1. 1. . سید ابولقاسم موسوی خویی، همان، ص۲۲۷ ↑

1. 1. . رک. حسین آقایی نیا، همان، ص۳۴-۳۲؛ حسین میرمحمد صادقی، همان، ص۵۸؛ حسن پوربافرانی، همان، ص۲۱؛ و برای دیدن نظر مخالف رک. امیرخان سپهوند، همان، ص۴۳ ↑

1. 1. ۱٫ lafave, ibid, p.664. ↑

1. 1. ۲٫ ibid ↑

1. 1. ۳٫ امیرخان سپهوند، همان، صص۴۲- ۴۱٫ ↑

1. 1. . سید ابوالقاسم خویی، همان، ص۲۲۷ ↑

1. 1. . همان، ص۲۲۷: لان القتل فی هذا الفرض لم یعلم استناده الی صیحته و معه لا موجب لا للقصاص و لا للدیه. ↑

1. 1. . محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، ج۴۳، ص۵۸٫ البته ایشان نیز بین فریاد بر فرد عاقل و فرد مریض و ترسو و غافل فرق گذاشته اند. ر.ک همان، صص۵۸- ۵۷٫ ↑

1. 1. . ژان پرادن، حقوق کیفری تطبیقی، جرائم علیه اشخاص، ترجمه و تحقیق مجید ادیب، انتشارات میزان،۱۳۸۶، ص۴۴ به نقل از حسن پوربافرانی، همان، ص۲۲: در اینجا مراد از فعل معنوی همان فعل مادی غیر اصابتی است. ↑

1. 1. . سیدعلی آزمایش، همان، صص۱۳۹-۱۳۸؛ ابراهیم پاد، همان، ص۳۹؛ ایرج گلدوزیان، حقوق جزای اختصاصی(جرائم علیه تمامیت جسمانی، شخصیت معنوی، اموال و مالکیت، امنیت و آسایش عمومی)، ص۶۲ ↑

1. 1. . «چون در فرض مذکور در استعلام هیچ گونه آثار ضرب و جرح ظاهری در بدن متوفی(الف) وجود ندارد و پس از مشاجره لفظی، وی به داخل نانوایی جهت برداشتن فلز یا چوب جهت کتک زدن متهم رفته و بلافاصله موقع مراجعت از نانوایی در کنار درب حالش خراب شده و نهایتاً فوت نموده و پزشک قانونی علت فوت را بیماری ایسکمیک قلبی و عوارض آن تعیین نموده است، دلیلی بر رابطه سببیت وجود ندارد تا متهم در رابطه با فوت او مقصر باشد و او را مسوول مرگ و یا پرداخت دیه دانست؛ هر چند به واسطه مشاجره لفظی و درگیری وفق سایر مقررات در صورت جرم بودن قابل تعقیب باشد»، نظریه ۷۶۲۰/۷- ۱۴/۱۰/۱۳۸۳، مجموعه قانون مجازات اسلامی، ص۲۰۸ ↑

1. 1. ۱٫lafave,ibid,p.664. ↑

1. 1. . سید ابوالقاسم خویی، همان، ص۷ ؛ البته این موضوع در صورتی است که ساحر با انجام افعال مادی و قابل رویت و مجنی علیه به علت ترس از آن ها فوت کند مانند آنکه ساحر یا جادوگر وسایل خود را طوری نمایان کند که موجب ترس مجنی علیه گردد و البته این نمایان شدن قابل مشاهده و حس و به عبارت دیگر، مادی باشد؛ و الا در صورتی که ترس مجنی علیه از اعمال خارجی و بیرونی مرتکب نبوده و بلکه ادعا شود سحر و جادو باعث ترس مجنی علیه شده است، بدون آنکه ترساندن قابل مشاهده باشد، عمل مرتکب فعل معنوی خواهد بود. ↑

1. 1. . سید ابوالقاسم خویی، همان. ↑

1. 1. . برای تفصیل این نظرات رک. به شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱۵، ص۷۶ ↑

1. 1. . سید ابوالقاسم خویی، همان، ص۷ ↑

1. 1. . شیخ طوسی، همان، ص۲۶۰ ↑

1. 1. . محمدحسن نجفی، همان، ص۱۹: اذ لیس فی شیء من الادله عنوان الحکم بلفظ المباشره و السبب، و انما الموجود “قتل متعمدا” و نحوه، فالمدار فی القصاص مثلا علی صدقه. ↑

1. 1. . «وقتی فاعلی، فعلی را انجام می‌دهد دو صورت دارد:الف) فعل حقیقتا به فاعل نسبت داده می شود که در این صورت فعل، علت و فاعل مباشر است.

      ب) فعل حقیقتا به فاعل نسبت داده نمی شود که یا به طور مجاز نسبت داده می شود که سبب است و یا به طور مجاز هم نسبت داده نمی شود، ولی در فعل به نحوی مؤثر است که در این صورت شرط می‌باشد»، میرزای قمی، جامع الشتات، به نقل از محمدحسن مرعشی، دیدگاه های نو در حقوق کیفری اسلام، ج دوم، صص ۱۵۰- ۱۴۹٫ قانون‌گذار ایران نیز سبب را هم در معنای فاعل جرم و هم در معنای شرط مورد استفاده قرار داده است، برای مثال در ماده ۳۱۸ سبب در معنای دقیق خود و به معنای عامل جرم و در ماده ۳۶۴ در معنای شرط به کار رفته است. رک. حسین میرمحمد صادقی، همان، ص۴۶ ؛ محمدهادی صادقی، همان، ص۷۸٫ ↑

1. 1. . ماده ۲۱۴ ق.م.ا:” هر گاه دو یا چند نفر جراحتی بر کسی وارد سازند که موجب قتل او شود چه در یک زمان و چه در زمان‌های متفاوت، چنانچه قتل مستند به جنایت همگی باشد همه آن ها قاتل محسوب می‌شوند و کیفر آنان باید طبق مواد دیگر این قانون با رعایت شرایط تعیین شود “. ↑

1. 1. . ماده ۴۳ ق.م.ا: اشخاص زیر معاون جرم محسوب و … تعزیر می‌شوند:۱-هر کس دیگری را تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع به ارتکاب جرم کند و یا به وسیله دسیسه و فریب و نیرنگ موجب وقوع جرم شود.

      ۲-هر کس با علم و عمد وسایل ارتکاب جرم را تهیه کند و یا طریق ارتکاب آن را با علم به قصد مرتکب ارائه دهد.

      ۳-هر کس عالما، عامدا وقوع جرم را تسهیل کند. ↑

1. 1. . محمدعلی اردبیلی، حقوق جزای عمومی، ج دوم، تهران، انتشارات میزان، چ پنجم، ۱۳۸۲، ص۲۷٫ ↑

1. 1. . همان. ↑

1. 1. . ماده ۲۱۱ق.م.ا :” اکراه در قتل و یا دستور به قتل دیگری مجوز قتل نیست، ‌بنابرین‏ اگر کسی را وادار به قتل دیگری کنند یا دستور به قتل رساندن دیگری را بدهند مرتکب، قصاص می شود و اکراه کننده و آمر، به حبس ابد محکوم می‌گردند“. ↑

1. 1. . حسین آقایی نیا، همان، ص۲۸ ↑

1. 1. . واین آر لفو، سببیت در نظام کیفری ایالات متحده آمریکا، ص۶۰٫ ↑

1. 1. . یدالله بازگیر، قانون مجازات اسلامی در آئینه آرای دیوان عالی کشور-۲، قتل شبیه عمد و خطای محض، چ دوم، تهران، انتشارات بازگیر، ۱۳۸۲، صص۲۱۰-۲۰۸ ↑

1. 1. . در پرونده هایی از این دست، در صورت مجنون بودن قربانی و تحریک کردن متهم به اینکه او خودش را آتش بزند و یا عدم آگاهی وی بر شرایط حادثه، مانند آنکه متهم با فریب دادن او، نفت یا بنزین ریخته شده روی وی را آب جلوه دهد، علی رغم کبریت کشیدن قربانی روی خود، با توجه به ضعف مباشر، متهم مسوول حادثه بوده و در صورت وجود عنصر روانی، قاتل عمدی به شمار خواهد رفت. ↑

1. 1. . برای دیدن انتقاد از تقسیم بندی فوق، رک. قسمت ترک فعل مسبوق به تعهد یا قرارداد در همین تحقیق. ↑

1. 1. Scheb, ibid, p.65. lafave, ibid, p.725. 1. ↑

1. 1. . رک. سی ام وی کلارکسون، همان، ص۶۹٫ ↑

از طرف دیگر، برای سقوط خیار می‌توانیم به قاعده فقهی «اذا زال المانع، عاد الممنوع»^[۱۹۱] نیز استناد کنیم. قاعده مذکور یک قاعده عقلی بوده و از جمله قواعدی است که غالباً مورد قبول علما و حقوق دانان اسلامی قرار گرفته است. ‌در توضیح قاعده باید گفت: هر مانعی که در چیزی تأثیر می‌کند در مقابل خود، چیز متأثری دارد که آن را ممنوع نامیده اند. همان طور که مؤثر بدون متأثر وجود ندارد، مانع بدون ممنوع هم دیده نمی شود^[۱۹۲]. به نظر می‌رسد که مهم ترین مبنای تأسیس خیارات، قاعده لاضرر است و قول به بقای خیار با انتفای مبنای آن با لاضرر سازگار نیست. مثلاً در صورتی که بایع بعد از گذشت سه روز هنوز ثمن مبیع را پرداخت ننموده باشد، پایبند بودن بایع به بیع مستلزم ورود ضرر به وی است، لذا وی می‌تواند با استناد به خیار تأخیر ثمن، قرارداد را فسخ کند و با فروش مجدد مبیع به دیگری جلوی ضرر آتی را بگیرد. اما اگر فروشنده بعد از سه روز تمام ثمن را حاضر کند و بایع هنوز اقدام به فسخ و فروش مبیع نکرده باشد اگر هنوز قائل به جواز فسخ باشیم، مبنای فسخ دفع ضرر نیست. یا مثلاً ‌در مورد خیار عیب، اگر فروشنده عیب موجود در مبیع را در حد کمال مرتفع سازد به طوری که هدف خریدار از بیع تأمین گردد، در این صورت نیز اعتقاد به بقای خیار با قاعده لاضرر سازگار نمی باشد. از همین روست که قانون‌گذار در ماده ۴۷۸ قانون مدنی بیان می‌دارد….» : اگر موجر رفع عیب کند به نحوی که به مستأجر ضرری نرسد، مستأجر حق فسخ ندارد». در بند ۲ ماده ۱۲ قانون روابط موجر و مستأجر ۱۳۵۶ نیز بیان شده است که صدور حکم به فسخ اجاره از سوی دادگاه منوط ‌به این است که رفع عیب مقدور نباشد.

یک دیدگاه برای گسترش محدوده اصلاح این است که «قابلیت اصلاح عیب» را به عنوان یک عامل در تعیین اینکه آیا خریدار حق فسخ را دارد یا نه به حساب آوریم. اگر این امکان وجود داشته باشد که عیب یک کالا را برطرف کنیم این می ­تواند به عنوان علامت اینکه فسخ نباید اجازه داده شود دیده شود، حداقل تا زمانی که فروشنده فرصت انجام اصلاح را داشته است^[۱۹۳]. نهایتاًً این که اگر پذیرفته شد که در جایی که امکان اصلاح وجود دارد، نقض نمی­تواند اساسی به حساب آید، آن­گاه قابلیت اصلاح می ­تواند در نظر گرفته شود^[۱۹۴].

گفتار پنجم: عدم اجرا^[۱۹۵]

امروزه در حقوق تجاری بین‌المللی در خصوص عدم ایفای تعهدات یکی از طرفین از اصطلاح «عدم اجرا» و در مواردی که مورد تعهد راجع به کالا باشد از قبیل ساخت، فروش یا تحویل، از اصطلاح عدم مطابقت استفاده می شود، به همین دلیل از اصطلاح اخیر بیشتر در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا استفاده شده است.

بند اول: عدم اجرا در اسناد بین‌المللی

در اصول یونیدوغوا و اصول اروپایی، تعریفی از عیب نشده است. تنها از عنوان کلی «عدم اجرای قرارداد» بحث شده است و به قرارداد و تراضی طرفین اصالت داده و آن را به عنوان مبنا و اصل پذیرفته است که عدم مطابقت کالا با قرارداد یکی از جنبه‌های آن است. اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی در ماده ۱-۱-۷ عدم اجرا را تعریف کرده و اجرای معیوب یا ناقص را نیز مشمول عنوان عدم اجرا دانسته است. در این ماده آمده است: «عدم اجرای تعهد عبارت است از کوتاه یک طرف در اجرای هریک از تعهدات قراردادی اش که شامل اجرای معیوب و ناقص یا همراه با تأخیر نیز می شود». با تعریفی که از سوی اصول مذکور از عدم اجرا به عمل آمده است معلوم می‌گردد که عدم اجرای قرارداد مفهومی عام تر از عدم مطابقت است و هم مواردی را شامل می شود که مورد تعهد راجع به ساخت یا فروش یا تحویل کالایی با کیفیات و مشخصات مورد توافق است و هم مواردی که مورد تعهد راجع به انجام عملی از سوی متعهد قرارداد است.

در اصول حقوق قراردادهای اروپایی نیز اصطلاح عدم اجرا به کار رفته است و فصل ۸ این اصول ذیل عنوان عدم اجرا تنظیم شده است. در ماده ۱۰۱-۸ آن، از عدم اجرای تعهدات قراردادی از سوی متعهد سخن گفته است و مفهوم مواد بعدی این اصول این معنا را می رساند که منظور از عدم اجرا در این اصول، همان تعریفی است که در اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی از عدم اجرا شده است.

عدم مطابقت کالا با قراداد در خصوص قراردادهایی است که موضوع آن ساخت یا فروش و تحویل کالایی به طرف دیگر قرارداد باشد، اما عدم اجرای قرارداد هر نوع اشکال و ایراد در اجرای قرارداد را شامل می شود که می‌تواند عیب و نقص در کالا باشد یا همان گونه که در ماده فوق بیان شد عدم اجرای یک فعل یا اجرای با تأخیر آن باشد. عدم مطابقت کالا با قرارداد از جهت کیفی می‌تواند مبنای عیب را تشکیل دهد، اعم از اینکه عیب مربوط به مواد به کار گرفته شده در کالا باشد، یا مربوط به طرز کار کالا باشد که کالا را برای مقاصد مورد نظر غیر مناسب سازد. در برخی موارد حتی عدم تطابق کالا با قرارداد از لحاظ ظاهری نیز می‌تواند به عنوان عدم مطابقت کالا با قرارداد به حساب آید. ضابطه و معیار برای تشخیص مطابقت یا عدم مطابقت کیفی کالا با مفاد و مندرجات قرارداد را می توان مناسب بودن برای اهداف معمولی و متعارف یا مناسب بودن برای اهداف و مقاصد مورد نظر در عقد دانست. انطباق کالا با قرارداد می‌تواند از دو منظر مورد توجه قرار گیرد: انطباق مادی و انطباق حقوقی. در انطباق مادی یا فیزیکی، کالای تحویلی باید از نظر وصف و کمیت و کیفیت و بسته بندی مطابق با مفاد قرارداد باشد و در انطباق حقوقی، کالا باید از مالکیت کامل بایع، حق فروش و انتقال مبیع، عدم مزاحمت ثالث، عدم ادعای ثالث بر منفعت یا عین مبیع، قابلیت انتقال مبیع از سوی خریدار و مسائل مربوط به مالکیت ادبی و صنعتی و … بر خوردار باشد^[۱۹۶].کالایی که به عنوان مال موضوع انتقال تحویل داده می شود باید با کالای موضوع قرارداد مطابقت داشته باشد یا اگر موضوع تعهد انجام دادن کار معینی است، تعهد انجام گرفته باید منطبق با آن چیزی باشد که طرفین در قرارداد بر آن توافق کرده‌اند یا به عبارت دیگر در هنگام انعقاد عقد، متعلق قصد طرفین قرار گرفته است. مطابقت داشتن کالا با قرارداد ‌به این معنی است که همان کالایی که موضوع قرارداد بوده تسلیم شود (العُقودُ تابِعُهٌ لِلقُصُود). مواردی همچون عیب یا نقص کالا و یا عدم وجود وصف مشروط نشانگر این است که کالا یا عمل با آن چه در قرارداد ذکر گردیده مطابقت ندارد. احراز انطباق کالا با قرارداد یکی از موضوعات بحث بر انگیز داوریهای بین‌المللی است. در بسیاری از موارد احراز مطابقت کالای تسلیم شده با کالای موضوع قرارداد، تا حدی پیچیده می شود.

بند دوم: عدم اجرا در حقوق ایران

‌در مورد جرایم سازمان یافته، به علت لزوم مبارزه همه جانبه و فراگیر با این نوع جرایم، تمایل به ارائه ی تعاریف موسع دارد.^[۴۵]

در حقوق داخلی نیز متدلوژی متداول و پسندیده در قانون گذاری ایجاب می‌کند، قانون گذار عملی را که برای اولین بار وارد عرصه حقوق کیفری می کند و بدان وصف مجرمانه می‌دهد، تعریف نماید. البته، نباید ناگفته گذاشت که تعریف جرم در قانون داخلی محدود به تعریف بین‌المللی نیست. زیرا در این صورت میلیون ها قربانی قاچاق در سراسر دنیا بدون حمایت باقی می مانند. ‌به این جهت که بسیاری از افرادی که قربانی قاچاق داخلی مخصوصاً از نواحی روستایی به نواحی شهری هستند، از پوشش حمایتی قانون خارج می‌شوند.^[۴۶] در حالی که از نظر بین‌المللی، قاچاق انسان الزاماًً دارای وصف فراملی است.

تعریف جرم از آن جهت واجد اهمیت است که ضمن اینکه تضمینی برای اصل برائت است، موجب آگاهی بهتر تابعان حقوق کیفری از ماهیت جرم شده و افراد می‌توانند رفتار خود را به نحوی تنظیم کنند که موجب نقض مقررات نشوند. بدین سان، تعریف شفاف از جرم، کارکرد پیشگیرانه دارد. لیکن، قانون گذار ایران در قانون مبارزه با قاچاق انسان بدون این که تعریفی جامع از قاچاق انسان ارائه نماید، به شرح مواد یک و دو، مصادیق و طرق ارتکاب بزه، قاچاق و اعمال در حکم قاچاق را بیان نموده است.^[۴۷]

از آن جایی که معمولاً دو اصطلاح قاچاق انسان و مهاجران موجب اشتباه و اختلاط می‌شوند، تفاوت های اساسی آن ها را در چند گزینه بررسی می‌کنیم:

۱-هویت بزه دیده:در قاچاق انسان با بزه دیده ای سر و کار داریم که موضوع نوعی استثمار قرار گرفته است که با آنچه یک مهاجر غیرقانونی ممکن است تجربه کند متفاوت است. برای مثال ممکن است یک مهاجر دستمزد کمتری نسبت به یک کارگری که دارای پروانه اقامت است، دریافت کند. اما به یک بزه دیده قاچاق غالباً هیچ دستمزدی در قبال خدماتش پرداخت نمی شود. این استثمار جزء لاینفک فرایند قاچاق است و از جای دیگری نشأت نمی- گیرد. در بزه قاچاق مهاجرین، به جز دولتی که قوانین مهاجرتش نقض شده است، مجنی علیه دیگری وجود ندارد. زیرا در این موارد معمولاً از سوی شخصی که خواهان انتقال از یک کشور به کشور دیگر است وجهی به قاچاقچی پرداخت می شود و در قبال آن قاچاقچی هم به وسیله فراهم نمودن موجبات انتقال وی تسهیلاتی را ارائه می- کند. در برخی از کشور ها این کار حتی به صورت تضمینی انجام می‌گیرد. ‌به این معنا که اگر مهاجر موفق به ورود به کشور مقصد نشد، مجدداً امکان مسافرت برای وی فراهم می شود.^[۴۸]به همین دلیل در فرایند قاچاق مهاجرین، شخص قاچاق شده بزه دیده نیست بلکه یک مشتری محسوب می- شود. البته در این روند ممکن است قاچاقچی از افراد مذکور اخاذی کند یا از ارائه خدمات به آن ها به طریق مطمئنی خودداری نماید و یا حتی آن ها را مورد تعرض جنسی و جسمی قرار دهد. اما نهایتاًً یک رابطه غیرقانونی ولی اساساً تجاری بین آن ها قابل شناسایی است و همین نکته یکی از تمایزات اساسی قاچاق انسان و قاچاق مهاجرین است.

۲-رضایت بزه دیده: قاچاق مهاجرین تقریباً و بدون استثمار با رضایت کامل ارتکاب می‌یابد. بنا براین مهاجرت غیر قانونی در حقیقت شرکت در ارتکاب جرم است. اما در قاچاق انسان در اغلب موارد، رضایت بزه دیده مخدوش است. لیکن باید توجه نمود که گاهی صحبت از عدم رضایت بزه دیده در قاچاق انسان گمراه کننده است. زیرا اساساً این طور نیست که قاچاق انسان در همه موارد بدون «رضایت اگاهانه» بزه دیده ارتکاب می‌یابد. بدین نحو که معمولاً شخص قاچاق شده رضایت اولیه برای انتقال دارد اما غالباً از شرایطی که در آینده خواهد داشت، آگاهی ندارد و راضی به قرار گرفتن در شرایطی برده وار نیست. ‌بنابرین‏، اگر در فرایند قاچاق مورد سوءاستفاده قرار گیرد، رضایت اولیه نیز باطل و “قاچاق مهاجر” به “قاچاق انسان” تبدیل می شود. زیرا هیچ کس نمی تواند راضی به بردگی شود یا این که راضی شود در شرایط شبیه بردگی مورد استثمار قرار گیرد.

1. هدف نقل و انتقال: قاچاق انسان و قاچاق مهاجران متضمن نقل و انتقال انسان است اما تفاوت کلیدی آن ها هدف این نقل و انتقال است. هدف قاچاقچیان انسان از جا به جایی افراد از همان ابتدا، بهره کشی از آن ها در کشور مقصد و به دست آوردن منفعت است. اما در نقل و انتقال ، هدف مرتکب ایفای قرارداد خود با متقاضی مهاجرت مبنی بر عبوردادن وی از مرز است. ‌بنابرین‏، مقصد اولیه وی اعمال کنترل و نظارت بر مهاجر یا اخاذی یا بهره کشی از وی نیست، اگر چه ممکن است سرانجام منجر ‌به این نتایج شود. افزون بر این، در اغلب اوقات با ورود مهاجر به کشور مقصد، ارتباط او با قاچاقچی قطع می- شود. اما در قاچاق انسان بعد از ورود بزه دیده به کشور مقصد، آخرین مرحله فرایند قاچاق یعنی مرحله بهره کشی شروع می شود. با این حال، بین قاچاق انسان و مهاجرت غیر قانونی رابطه غیرمستقیمی وجود دارد که نباید نادیده گرفت. درحقیقت قاچاق انسان فرایندی است که در منتهاالیه مهاجرت قرار دارد^[۴۹]. یعنی در حقیقت مهاجرت زمینه ساز اکثر موارد قاچاق انسان است. ^[۵۰]

گفتار چهارم : مفهوم قربانی جرم یا بزه دیده و جایگاه او در حقوق بین‌المللی کیفری

اصطلاح بزه دیده در زبان فارسی معادل عربی واژه های قربانی، مجنی علیه و زیان دیده می‌باشد.^[۵۱] در انگلیسی واژه victim(قربانی) به همین معنا به کار رفته است. این مفهوم در ادبیات بحث جرم شناسی و کتاب‌های حقوقی، تعریفهای متفاوتی را دارا است، اما درمجموع می توان آن ها را به تعریف موسع و مضیق دسته بندی کرد.

در رویکرد اول، بیشتر به ورود ضرر و خسارت به دیگری توجه شده است تا به منشأ ایراد ضرر و علل و عوامل جرم. مطابق این دیدگاه، بزه دیده کسی است که یک خسارت قطعی، آسیبی بر تمامیت شخص او وارد ‌کرده‌است، به گونه ای که بیشتر افراد جامعه به آن اذعان دارند. در تعریف مضیق، بعکس تعریف موسع، خاستگاه آسیب جرم و منشأ ایراد خسارت کانون توجه است.

ماده ۱ بخش الف اعلامیه «اصول بنیادی عدالت برای بزه دیدگان جرم» مجمع عمومی سازمان ملل متحد (۱۹۸۵) با توجه به همین ویژگی، بزه دیده را چنین تعریف می‌کند: « بزه دیدگان اشخاص اند که در پی فعل ها یا ترک فعلهای ناقص قوانین کیفری دولت های عضو_ از جمله قوانینی که سوء استفاده های مجرمانه از قدرت را ممنوع کرده اند_به صورت فردی یا گروهی به آسیب_ از جمله آسیب بدنی و روانی_ درد و رنج عاطفی، زیان اقتصادی یا آسیب اساسی به حقوق بنیادی خود دچار شده اند.»

جدول۳- ۱ مقایسه روش های دلفی سنتی و دلفی فازی (اوکلی و پاولوسکی،۲۰۰۴)

معیار ارزیابی
روش دلفی سنتی
روش دلفی فازی

تعداد مراحل مورد نیاز

پس از چندین مرحله بررسی ،متخصصان درمورد یک موضوع به اجماع می‌رسند.

با یک مرحله بررسی، همه نظرات پوشش

داده می‌شوند.

لزوم انعطاف پذیری

خبرگان برای رسیدن به میانگین نظرات دیگران،نظرات خود را تغییر می‌دهند. در غیر اینصورت ممکن است حذف شوند.

عقاید همه خبرگان محترم است و درجه

عضویت متفاوتی برای هر اجماع محتمل در نظر گرفته می‌شود.

هزینه و زمان

نیازمند صرف زمان و هزینه بالایی است، ابهام فرایند قابل حذف نیست.

نیاز به صرف زمان و هزینه بالا ندارد و

ابهام فرایند حذف خواهد گردید.

۳-۸- پویایی سیستم

دانش و تکنیکی که با بهره‌گیری از ‌نگرش سیستمی، مشکلات را به درستی شناسایی و در جهت حل و معضلات پیش‌آمده سریعترین واکنش را نشان می‌دهد. این دانش “سیستم داینامیک” یا پویایی سیستم‌ها نام دارد. سیستم داینامیک روش‌های مناسبی را برای شناسایی الگوی رفتاری سیستم در پرتو تفکر سیستمی، معرفی می‌کند به علت تعاملات بین بخش‌های مختلف یک سیستم لازم است که افراد تلاش کنند که رفتار سیستم را با نگرش سیستمی درک کنند. این درک فقط می‌تواند از طریق مطالعه و شناخت همه اجزا و ارتباط بین آن ها در قالب یک سیستم به دست آید(مارتینز^[۱۰۶]،۲۰۰۷). مدل‌ها همواره ابعاد ساده شده واقعیت می‌باشند. هدف از مدل‌سازی سیستم پویا به دست آوردن درک و دیدگاهی ‌در مورد روابط سیستم است تا بتوان خط مشی‌های ممکن برای بهبود سیستم را بررسی کرد(شی،^[۱۰۷] ۲۰۰۵). پشتوانه‌ی سیستم داینامیک تفکر سیستمی است. حل مسائل در سطوح کلان امکان پذیر نیست و با موفقیت انجام نمی‌شود مگر با در نظر گرفتن تمام عوامل و فاکتورهای درگیر و همچنین روابط بین آن ها. هدف تفکر سیستمی، گریز از نحوه تفکر و برخورد سنتی و ایستا با مسائل و مشکلات است. در حقیقت تحلیلگر با رویکرد و تفکر سیستمی و با در نظر گرفتن روابط مؤثر بین عوامل شناخته شده، سعی می‌کند از تأثیر عوامل بر یکدیگر چشم پوشی نکند تا نهایتاًً بتواند با تغییر در ارتباطات و یا تغییر یک یا چند عامل مسأله را حل نموده و سیستم را به سمت مورد نظر هدایت کند(قبادی،۱۳۸۵).

این موضوع وجود دارد که پویایی سیستم می‌تواند به درک و فهم محیط‌های پیچیده کمک کند(کریستین^[۱۰۸]،۲۰۰۱). پویایی سیستم با رفتار گسترده سیستم و اینکه چگونه آن رفتار بر تکامل سیستم در آیند تأثیر می‌گذارد، تأکید دارد و ‌به این ترتیب تصمیم‌گیری را تسهیل می‌کند(هلمس^[۱۰۹]،۲۰۰۰). تکنیک پویایی سیستم فرض می‌کند که اجزا در یک الگوی پیچیده با یکدیگر مرتبط می‌باشند و جهان از نرخ‌ها، سطوح و حلقه‌های بازخور تشکیل شده است و جریان اطلاعات از جریان فیزیکی مهم‌تر می‌باشد و غیرخطی بودن و تأخیر از اجزای مهم هر سیستمی است(لان،۲۰۰۰)، در واقع رویکرد پویایی سیستم بر این اصل استوار است که بررسی سیستم‌ها به صورت ایستا، به تنهایی تمامی جوانب پدیده ها در نظر نمی گیرد، در این روش تمامی متغیرها از جوانب مختلف بررسی می‌شوند این رویکرد بر این اصل استوار است که نرخ تغییرات کوچک می‌تواند در دراز مدت سیستم را دستخوش تغییر بزرگی کند.(اخلاصی،۱۳۹۱).

پویایی سیستم روشی‌است برای مطالعه، تحلیل، شبیه‌سازی و بهبود سیستم‌های پویایی اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی، با یک دیدگاه بازخوردی. این روش به شکل امروزی در سال ۱۹۶۰ توسط فارستر و همکارانش در دپارتمان مدیریت مؤسسه‌ فناوری ماساچوست مطرح شد، این چارچوب روی سیستم‌هایی که تفکر می‌کنند، تمرکز می‌کند ولی چند مرحله اضافی در ساختن و تست کردن مدل شبیه سازی کامپیوتری نیز در خود دارند. ویژگی‌های اصلی این روش، وجود سیستم پیچیده، تغییر رفتار سیستم از زمانی به زمان دیگر و همچنین وجود بازخورد حلقه بسته هستند. این بازخورد اطلاعات جدیدی را درباره وضعیت سیستم شرح می‌دهد که منجر به تصمیمات بعدی می‌شود(مداح، ۱۳۹۰).

هدف اصلی پویایی سیستم، حصول بینش درباره چگونگی کارکرد سیستم‌هاست، ‌بنابرین‏ در بهبود سیاست‌ها در زمینه مورد بررسی، کمک بسیار خوبی خواهد بود. پویایی سیستم بر چهار مؤلفه‌ موجودی‌ها، جریان‌ها، بازخوردها^[۱۱۰]و روابط غیرخطی استوار است و قابلیت آزمون مدل، سبب درک بهتر کاربر از مسائل می‌شود. هسته اصلی تکنیک، ساختار سیستم است که شکل‌دهنده رفتار آن‌ است.(اخلاصی،۱۳۹۱).

روش پویایی سیستم برای درک رفتار پیچیده و سیستم‌های پویا سیاسی، اقتصادی، فناوری و اجتماعی برای نشان دادن ساختار سیستم و سیاست‌های مورد استفاده در تصمیم‌گیری در رفتار سیستم، مورد استفاده قرار می‌گیرد (آبوراوی^[۱۱۱] ، ۲۰۰۹). روش پویایی سیستم شامل دو فاز کمی و کیفی است. در شکل۳-۲ فاز‌های روش پویایی سیستم نشان داده شده‌است. پویایی شامل دو فاز مجزا است، که می‌تواند ابزاری برای شناسایی مسئله یا دلیلی برای نگرانی باشد. این‌ها به ترتیب پویایی سیستم کیفی و کمی هستند. فاز کمی مرتبط با توسعه و تجزیه و تحلیل مدل شبیه سازی شده است. مرحله اصلی شامل فاز کیفی در تجزیه و تحلیل ورودی – خروجی سیستم، مدل مفهومی و فرمول‌سازی نمودار جریان است. مرحله اول در راستای ایجاد مدل کمی برای تبدیل مدل مفهومی به نمودار جریان می‌باشد. مدل شبیه سازی توسط افراد مرتبط و داده های معتبر شناسایی می‌شوند(آبوراوی، ۲۰۰۹).

پویایی سیستم کیفی مبتنی بر ایجاد نمودار علی- معلولی و ایجاد ساختار حلقه بازخورد سیستم با بهره گرفتن از نمودار جریان است که با متغیرهای نرخ و سطح و جریان‌های اطلاعات ارائه می‌شود و یک ارزیابی کیفی از روابط بین فرآیندهای سیستم، تخمین رفتار سیستم و طراحی راهبردهای لازم برای بهبود رفتار ارائه می‌دهد. مدل‌سازی پویایی سیستم به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات خوبی و بی نقصی، مبتنی بر مدل‌های داده – محور بگیرند. مزیت‌های مهم تر پویایی سیستم به عنوان یک ابزار تجزیه و تحلیلی می‌باشد. که بسیاری از روابط داخلی را نمایان می‌کند که تحت تاثیر رفتار در یک سیستم پیچیده است. ‌بنابرین‏، کاربرد اصلی پویایی سیستم شناسایی حلقه‌های بازخورد اطلاعات است که توسط ارتباط با جریان اطلاعات و تجزیه و تحلیل حلقه‌هایی ایجاد می‌شود که درک چگونگی فرآیندهای اطلاعات و راهبردهایی که اثر متقابل در رفتار سیستم‌ها دارند را، تسهیل می‌کند(آبوراوی، ۲۰۰۹).

۳-۸-۱- مراحل مدل پویایی سیستم

‌بنابرین‏ ویژگی­های ظاهری پلیس یکی از عوامل اثر گذار بر منزلت پلیس است، قدرت و اقتدار پلیس نیزاز جمله عوامل مهم در شأن و منزلت پلیس است. زیرا از این نهاد انتظار می­رود که با خشن­ترین مسائل جامعه نظیر قاچاق، قتل، سرقت مسلحانه و …..دست وپنجه نرم کند. اگر در مقابله با ناهنجاری­های اجتماعی به طور کلی موفقیت آمیز عمل کند آنگاه این قدرت و اقتدار پلیس تبدیل به مأمنی برای شهروندان در جهت حفظ نظم و امنیت جامعه می­ شود و برآیند این پدیده نگرش مثبت به پلیس و افزایش­شأن ‌و حیثیت اجتماعی پلیس خواهد بود.

کار پلیس چیزی بیش از دستگیری مجرمان و کاری پیچیده و خسته کننده است که مستلزم داشتن طیف گسترده ­ای از توانایی­ ها و مهارت­ های سطح بالا ‌می‌باشد. (پیس^[۲]،۱۹۹۱) به گفته کلاکرز^[۳] دخالت پلیس در بیش از ۹۰ درصد مشکلاتی که به آن­ها رسیدگی می­ کند؛ در پاسخ به درخواست شهروندان است. (کلاکرز، ۱۹۹۱)

بیشتر فعالیت­های پلیس هیچ ربطی به اجرای قوانین کیفری ندارد­؛ بلکه نوعی خدمت به جامعه است. این خدمت شامل: حفظ صلح و آرامش؛ جلوگیری از خودکشی؛ جستجو برای یافتن کودکان گمشده و یا فراری؛ حل و فصل منازعات و پیشگیری از وقوع جرم ‌می‌باشد. ‌بنابرین‏ جامعه و پلیس؛ متکی به یکدیگرند و در این میان منزلت و اعتبار اجتماعی پلیس؛ نقش به سزایی را ایفا می­ نماید؛ زیرا اگر اعتبار و حیثیت دستگاه کارگزار امنیت در نزد افکار عمومی مخدوش و متزلزل گردد و اگر اعتماد مردم نسبت به صحت عمل و حسن نیت نیروی انتظامی از میان برود نتیجه­ای جز ضعف ناجا و باز شدن دست تبهکاران برای اقدامات خلاف کارانه و مجرمانه نخواهند داشت.

به منظور حفظ سلامت یک کشور ضروی است نیازهای مأموران پلیس آن کشور و عواملی که بر رضایت شغلی آن­ها تاثیر گذار است مورد شناخت وبررسی قرار بگیرد. نیروهای پلیس یکی از مهمترین مشاغل را عهده­دار می­باشند که نیازمند تعهد شخصی، تماس مستقیم با مردم و تمرکز بر رفاه وآرامش در جامعه است. هم چنین کار آن­ها خطرناک بوده و نیازمند عهدو کار فشرده است، بنابران برای نیروهای پلیس بسیار سخت است که در صورت نارضایتی بتوانند به طور مؤثر انجام وظیفه کرده و ‌در کارشان موفق باشند. رضایت شغلی وسطح روحیه نیروهای پلیس به وضوح تأثیر بسیار زیادی ‌بر کارکرد آن­ها دارد. رضایت شغلی هم چنین یکی ازملزومات تعامل مثبت ‌و موثر بین پلیس ومردم است علاوه بر این­ها از آنجا که اصلی­ترین وظایف پلیس حفظ امنیت وسلامت در جامعه است پس ‌بنابرین‏ رضایت شغلی آن­ها مسأله بسیار مهمی برای بررسی ‌می‌باشد.(شهبازی، عنصری، جواهری، ۱۳۸۸)

رضایت شغلی منعکس کننده­ نحوه نگرش و احساس کلی اعضاء نسبت به مشاغل و محیط کاریشان ‌می‌باشد که با توجه به بررسی ‌رفتار و نظرات افراد ‌می‌توان استنباط نمود آن­ها از رضایت شغلی برخوردارند یا خیر.

کینزبرگ^[۴]و همکارانش، (۱۹۵۱) از دو نوع رضایت شغلی نام برده ­اند: ۱- رضایت درونی: که از دو نوع منبع حاصل می­گردد: اول احساس لذتی که انسان صرفاً از اشتغال به کار وفعالیت عایدش می­ شود. دوم لذتی که براثر مشاهده پیشرفت یا انجام برخی مسئولیت­های اجتماعی و به ظهور رساندن توانایی­ ها و رغبت­های فردی به انسان دست می­دهد.۲- رضایت بیرونی: که با شرایط اشتغال و محیط کار ارتباط دارد و هرلحظه در حال تغییر وتحول است. رضایت درونی پایدارتر از رضایت بیرونی است و رضایت کلی نتیجه تعامل بین این دو است.

افرادی که از شغل خود راضی­ترند سلامت جسمی وروانی بالاتری دارند و از زندگی خویش نیز خشنود­تر هستند. اما در مقابل نارضایتی شغلی موجب ایجاد احساس تشویش و اضطراب، بروز بیماری­های گوناگون، بالا رفتن غیبت­های کاری، ترک خدمت، پایین آمدن تولید، کم­کاری­های عمدی، کاهش بهره ­وری سازمان و… می­گردد.(از کمپ، ترجمه­ی ماهر،۱۳۷۰)

هوش هیجانی به دلیل کاربردهایی که دارد، از جایگاهی ویژه برخوردار است. بخصوص ‌در مورد کارکنان پلیس، بسیار مفید ‌می‌باشد. هوش هیجانی به پلیس کمک می‌کند تا در موقعیت‌های تهدید کننده و خطرناک، واکنش مناسب­تری برای نجات خود انجام دهند. همچنین با کمک هوش هیجانی می ­توانند به ریشه‌های غم و شادی در خود پی­ببرند و آن را مدیریت کنند. حساسیت و هوش هیجانی بالاتر کمک می‌کند تا نیازهای دیگران را درک کنند و حداقل با همدلی به آن­ها کمک کنند و با کنترل بر احساسات خود، حس مسئولیت­ پذیری را در خود تقویت کنند. در مجموع هوش هیجانی به آنان کمک می‌کند تا یادگیری بهتری داشته باشند و خوشحال­ترو سالم­ترو موفق­تراز دیگران باشند. (سایت پزشکان بدون مرز، اهمیت هوش هیجانی وضرورت آن)

همچنین متون علم مدیریت بر این باور هستند که رهبران و مدیران با هوش­های هیجانی بالاتر، توان بیشتری برای هدایت سازمان تحت کنترل شان دارند. یافته های جدید نشان می‌دهد کارکنانی که دارای وجدان کاری و احساس­وظیفه شناسی بالایی هستند اما فاقد هوش هیجانی واجتماعی هستند در مقایسه با کارکنان مشابهی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند، عملکرد ضعیف­تری دارند. (سایت اطلاع رسانی صنعت، هوش هیجانی یک مهارت مدیریتی)

بیان مسئله:

یکی از موضوعات مهم مورد توجه نیروی انسانی در سازمان­ها، تأمین نیازهای افراد و ایجاد انگیزه برای بالا بردن سطح کیفیت کاری آنان است توجه ‌به این عامل اساسی بیانگر اهمیتی است که مدیران برای نیروی انسانی به عنوان یکی از سرمایه ­های با ارزش قائل هستند از آنجایی که کارایی نیروی انسانی همواره بر اساس محاسبات اقتصادی قابل پیش ­بینی نیست عوامل متعدد دیگری در این زمینه دخیل است که برخواسته از نیازهای برتر انسان در ابعاد اجتماعی، احترام و خود­یابی است. (حسین زاده و صائمیان، ۱۳۸۱)