تیس۱۹۹۸منابع خاص سازمانی که کپی برداری از روی ان ها اگر غیر ممکن نباشند بسیار مشکل است.بنتیس و همکاران۱۹۹۹مفهومی است جهت طبقه بندی تمامی منابع نامحسوس سازمان و شناخت ارتباط میان آن هاسازمان همکاری و توسعه اقتصادی۲۰۰۰ارزش اقتصادی است که توسط دو دسته از دارایی­ های نامحسوس شرکت ایجاد می‌شود، سرمایه سازمانی و سرمایه انسانی.نوناکا و همکاران۲۰۰۰منابع خاص شرکت که وجود آن­ها برای ایجاد ارزش ضروری است.

لیف۲۰۰۱دارایی­ های ناملموس منابع غیرفیزیکی ارزش می­باشند که توسط نوآوری، طرح‌های منحصر به فرد سازمان و یا توسط منابع انسانی ایجاد می­شوند.ماروشیوما۲۰۰۱مجموعه ­ای از دارایی­ های دانشی که با ایجاد ارزش افزوده برای ذی نفعان کلیدی این امکان را برای سازمان به وجود می­اورد تا جایگاه رقابتی خود را ارتقاء دهد. این دارایی­ های شامل دارایی­ های انسانی، دارایی­ های رابطه­ای، دارایی­ های فرهنگی و فعالیت­ها و امور روزمره، دارایی­ های فکری و دارایی­ های فیزیکی می­باشند.کاپلان و نورتون۲۰۰۴دارایی­ های نامحسوس شامل سرمایه انسانی مانند مهارت ­ها، استعداد و دانش، سرمایه اطلاعاتی مانند پایگاه ­های داده، سیستم­های اطلاعاتی و زیرساخت فناوری، سرمایه سازمانی مانند فرهنگ، سبک رهبری و توانایی تسهیم دانش است.آی. ای . اِس.بی.۲۰۰۴دارایی­ های نامحسوس دارایی­ های ثابت غیرمالی هستند که از جنس ماده نیستند اما ماهیت آن­ها توسط حقوق قانونی و حفاظتی شناسایی و کنترل می­ شود.

با توجه به تعاریف بالا از سرمایه فکری، ‌می‌توان اجزای اصلی سرمایۀ فکری را «دانش و مهارت­ های

کارکنان» «فرهنگ سازمانی»، «ارتباط با ذی­نفعان»، «شهرت و حقوق معنوی (مانند حق امتیاز، مارک تجاری)، دانست. در جدول ۲ اجزای هر یک از تعاریف نشان داده شده است.

جدول ۲-۲- مقایسۀ تعاریف سرمایه فکری و اجزای آن

عامل

نویسندگان

دانش و مهارت کارکنان
فرهنگ سازمانی
ارتباط با ذی‌نفعان
شهرت و تصویر سازمان
فناوری
حقوق معنوی
ایتامی
هال
کلین و پروساک
ادوینسون و سولیوان
بروکینگ
اسوبیای
اسوبیای
روس و همکاران
روس و روس
استورات
ادوینسون و مالان
بویسوت
نیس
بنتیس و ‌همکاران
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی
نوناکا و همکاران
لیف
ماروشیوما
کاپلان و نورتون
آی. ای . اِس بی

سیر تاریخی توسعه مفهوم و کاربرد سرمایه فکری

در سال ۱۹۶۹ آقای جان گالبریت اولین کسی بود که از اصطلاح سرمایه فکری استفاده کرد. اما در اواسط دهه ۱۹۸۰ حرکت از عصر صنعت به سمت عصر اطلاعات آغاز شد. در اوایل ۱۹۹۰، اولین بار نقش مدیریت سرمایه های فکری با تخصیص یک پست رسمی، در سازمان مشروعیت یافت و ادوینسون به ‌عنوان مدیر سرمایه های فکری شرکت اسکاندیا معرفی شد. اما در اواسط دهه ۱۹۹۰، شرکت اسکاندیا اولین گزارش سرمایه های فکری را منتشر کرد و همایشی در سال ۱۹۹۶ توسط SEC با موضوع سرمایه فکری ترتیب داده شد. امروزه پروژه های مختلفی از قبیل انتشار کتب و برگزاری سمینارها و تهیه و تدوین مقالات متعددی در این زمینه در حال انجام است. فرایند توجه به سرمایه فکری در عصر حاضر را می توان در نمودار ۱ خلاصه نمود.

نمودار ۲-۱: فرایند پردازش سرمایه فکری. منبع: نمامیان و همکاران(۱۳۹۰)

انواع سرمایه فکری

با وقوع انقلاب «تکنولوژی اطلاعات»‌، شکل گرفتن جامعه اطلاعاتی و شبکه ای و نیز رشد و توسعه سریع تکنولوژی برتر، الگوی رشد اقتصاد جهانی تغییر اساسی ‌کرده‌است. در نتیجه این تحولات، دانش به عنوان مهمترین سرمایه، جایگزین سرمایه های مالی و فیزیکی در اقتصاد جهانی شده است. در یک سازمان دانش محور، روش های سنتی حسابداری، که مبتنی بر دارایی های ملموس سازمان است، برای ارزش گذاری سرمایه فکری، که بزرگترین و ارزشمندترین دارایی ناملموس سازمان ها است، ناکافی است. رشته نوظهور سرمایه فکری، حوزه تحقیقاتی جدیدی برای محققان و دست اندرکاران سازمانی است که بر ایجاد مکانیزم های اندازه گیری جدید، برای گزارش دهی متغیرهای ناملموس مهم، مثل سرمایه انسانی، سرمایه سازمانی، رضایت مشتری و نوآوری تمرکز دارد.

(Bontis et al, 1996).

سرمایه فکری تحت عناوینی همچون دارایی های ناملموس، دارایی های دانش محور، سرمایه دانشی، دارایی های اطلاعاتی، سرمایه انسانی و ارزش های پنهان سازمان به کار رفته (Bontis, 2001; Razafindrambinina & Kariodimedjo, 2011) و دربرگیرنده ابداعات، ایده ها، دانش بنیادین، روش های مختلف طراحی محصول، برنامه های کامپیوتری و انتشارات می‌باشد. بعبارت دیگر، سرمایه فکری دارایی هایی را شامل می شود که ناملموس بوده، اما ‌به‌تدریج‌ موجب ثروت آفرینی برای سازمان ها می‌گردد (Gharoie Ahangar, 2011).

تاکنون، مدل های متعددی از سرمایه فکری ارائه شده که در هر یک از آن ها، ابعاد متفاوتی برای آن در نظر گرفته شده است (Vaskeliene, 2007) و بر مبنای هر یک از ابعاد شاخص های تعریف شده، تکنیک هایی مورد استفاده و بهینه کاوی هایی به کار برده شده اند (Uziene, 2010). اما در مهمترین مدل، سرمایه فکری به سه بخش سرمایه انسانی، سرمایه سازمانی (ساختاری) و سرمایه رابطه ای تفکیک شده است (Bontis, 1998).

لذا به طور کلی سرمایه فکری به ‌عنوان مقوله ای که دارای سه جزء اساسی بهم وابسته است نشان داده می شود: سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری/ رابطه ای (رامیرز و دیگران، ۲۰۰۷: ۷۳۴)، که در ذیل به آن ها می پردازیم.

نمودار ۲-۲: انواع سرمایه فکری(نمامیان و همکاران، ۱۳۹۰)

یک) سرمایۀ انسانی – افرادی که منبع ابداع و نوآوری هستند.

دو) سرمایۀ ساختاری – ابزاری برای تقسیم کردن و انتقال دانش به کار می­رود؛

سه) سرمایۀ رابطه­ای- که عبارت از روابطی است که در تجارت ایجاد ارزش می‌کند.