در سال ۱۹۶۴ جرالد کاپلان[۲۲] بر آن شد که بر اساس طبقه بندی سطوح بهداشت عمومی که در سال ۱۹۵۳ توسط لیوال و کلارک صورت گرفته بود (پیشگیری، ارتقاء[۲۳]، محافظت[۲۴])، بهداشت روانی را نیز در سه سطح مورد بررسی قرار دهد که عبارتند از:
پیشگیری اولیه[۲۵]، پیشگیری ثانویه[۲۶]، پیشگیری ثالث[۲۷].
پیشگیری اولیه بر به تأخیر انداختن و بازداری از تجربه اعتیاد به اینترنت توسط افراد عادی متمرکز است. هدف مداخله در پیشگیری اولیه، جلوگیری از شیوع بیماری یا اختلال است، به نحوی که احتمال وقوع آن در مقاطع زمانی خاصی کاهش دهد. پیشگیری ثانویه، عبارت است از مداخله زودهنگام در شناخت و درمان سریع اختلال با این هدف که از شیوع و گسترش آن (از تعداد مواد) به وسیله کوتاه کردن مدت آن کاسته شود، یعنی هدف آن غربال کردن و درمان در مراحل اولیه است (بوتوین و بوتوین[۲۸]، ۱۹۹۷). بنابرین هدف آن شامل مراحل زیر است:
۱- کاهش علائم اختلال
۲- محدود کردن ادامه اختلال و رساندن آن به کمترین میزان شیوع
پیشگیری ثالث، بر روی گروههایی متمرکز است که از مشکلات ناشی از اعتیاد به اینترنت یا همراه آن مثل فرار از مدرسه یا خانه، مسائل یادگیری، جرم و جنایت رنج میبرند. تقسیم بندی دیگری از پیشگیری، برنامه ها را با توجه به مخاطبان آنها به سه گروه تقسیم می‌کنند.
برنامه های همگانی[۲۹] که جمعیت کلی را مدنظر دارد. برنامه های انتخابی[۳۰] که معطوف به گروه های در معرض خطر یا زیرمجموعههایی از جمعیت کلی هستند و برنامه های شاخص[۳۱] که برای استفادهکنندگان فعلی یا افرادی که رفتارهای خطرساز دیگری دارند طراحی شده است (بوتوین و بوتوین، ۱۹۹۷).
بدیهی است که اقدامهای پیشگیرانه جامعتر و برپایه دیدگاه های نظری استوار باشد به همان اندازه نیز نتایج آن موفقیتآمیز خواهد بود. پیامد این اقدام تدوین و تنظیم برنامه های پیشگیرانه در رویارویی با این آسیب روانی- اجتماعی است.
ثابت شده است که درمان این اختلال مشکل، گران و وقتگیر است. در چنین شرایطی اهمیت پیشگیری در این است که به طور منطقی جایگزین درمان شود. فرض بر این است که جلوگیری از مبتلا شدن افراد به استفاده مرضی از اینترنت آسانتر از درمان این اختلال است. لذا هدف از پیشگیری به تأخیر انداختن یا جلوگیری از شیوع اختلال در جامعه است.
برنامه های پیشگیری در سطوح متفاوت انجام می شود و شکل گوناگون دارند. این برنامه ها به طور خلاصه در جدول ذیل ذکر شده است:
رویکرد
تمرکز
روش
اطلاعرسانی (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷)
افزایش اطلاعات در مورد اعتیاد به اینترنت، پیامدها و عواقب آن.
آموزش (همگانی و اختصاصی)، بحث، نمایش، نوارهای آموزشی، ویدئویی، پخش نوارهای آموزشی، صوتی، توزیع جزوه.
آموزش عاطفی (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷)
افزایش عزت نفس، خودکارآمدی، شخصی کردن ارزشها و تصمیم گیری مسئولانه و منطقی، گسترش روابط بین فردی، جرئتآموزی.
آموزش، بحث و مذاکره، فعالیتهای تجربی، تمرین، مسئلهگشایی (به صورت فردی و گروهی) و … .
آموزش مهارت قاطعیت اجتماعی (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷)
افزایش احساس کفایت اجتماعی، خودکارآمدی، گسترش روابط بین فردی، آموزش مهارت های اجتماعی، افزایش عزت نفس و کاهش احساس ضعف و کمتری و …
آموزش، بحث، فعالیتهای تجربی، الگوسازی، تمرین و پسخوراند، ایفای نقش و … .
رویکرد بدیل با جانشینها (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷)
افزایش عزت نفس و اتکا به نفس، معرفی جانشینهای مقاومت برای اینترنت، کاهش احساس حقارت.
فعالیتهای تفریحی، آموزشی، شغلی، حرفهای، تشکیل مراکزی برای جوانان و نوجوانان، شرکت در فعالیتهای فوقبرنامه، ورزشی، تفریحی.
آموزش مهارت های اجتماعی و شخصی (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷)
معمولاً دو یا چند مورد از موارد زیر را آموزش می دهند:
۱- مهارت های کلی حل مسئله و تصمیم گیری، ۲- مهارت های شناختی کلی برای مقاومت در برابر تأثیر ارتباطات بین فردی با رسانههای جمعی، ۳- عزت نفس، ۴- آموزش مهارت های کلی، ۵- مهارت های جرئتآموزی کلی.
بحثها و مذاکرههای کلامی، آموزشی، مهارت های رفتاری شناختی و … .
برنامه های درسی توانایی‌های تصمیم گیری (ویلسن، ۱۹۹۱؛ بوتون و بوتون، ۱۹۹۷)
۱- روشنسازی ارزشها، ۲- آموزش تصمیم گیری مسئولانه، ۳- نفوذهای اجتماعی، ۴- آموزش ابراز وجود، ۵- مدیریت و کنترل فشار روانی، ۶- عوارض بهداشت روانی- اجتماعی اعتیاد به اینترنت و … .
بحثهای کلاسی، الگوسازی، ایفای نقش، تکالیف تمرین رفتاری و … .
جدول ۲) برنامه پیشگیری (به نقل از غفاری، ۱۳۸۵)
گاهی افراد با معلق شدن در فضای نامحدود، نیازهای بسیار مهم زندگی خود را به دست فراموشی میسپارند و برای فرار از این الزامات، خود را در لاک دنیای مجازی الکترونیک پنهان میسازند. برخی از این مسائل شامل: اشتغال ذهنی و وابستگی به پایگاه های خبری، پیوستن به سایتهای هرزهنگاری و امور جنسی در دنیای مجازی، اعتیاد به بازیهای رایانهای، تجارت الکترونیک شبکه ای، شکل گیری روابط عاشقانه مجازی و از هم پاشیدگی خانواده می‌باشد. افراد وابسته به اینترنت از دنیای واقعی جدا شده و اینترنت را به عنوان راهی برای فرار از زندگی و تغییر خلق قبول می‌کنند.
متغیری که برخی مطالعات در ارتباط با اعتیاد به اینترنت بررسی نموده اند، ویژگیهای شخصیتی کاربران می‌باشد. خصوصیاتی مانند کمرویی، تکانشی بودن، تنهایی، اضطراب، افسردگی، صفات رواننژندی (اضطراب، خشم و کینه، خلق افسرده، شرم، تکانشی بودن، آسیبپذیری در برابر استرس)، خشونت و پرخاشگری، سبک شخصیتی درونگرایی، احترام به خود پایین، احساسات ناپایدار و خیالپردازی، دنبال تازگی بودن، اجتناب از آسیب و کاهش وابستگی به پاداش، برونگرایی و باز بودن که این خصوصیات در ابتلا شخص به اعتیاد به اینترنت مؤثر بوده اند . با توجه به گسترش موج استفاده از اینترنت در بین دانش آموزان و خطر اعتیاد به آن، مطالعه حاضر با هدف بررسی ویژگیهای شخصیتی و مقایسه آن در بین دانش آموزان معتاد به اینترنت و عادی در مدارس ابتدایی منطقه ۵ تهران انجام گرفته است.
تعریف شخصیت
از نظر واژگان، لغت شخصیت برابر و معادل واژه Personality انگلیسی یا Persinalite فرانسه است و در حقیقت از ریشه لاتین Persona گرفته شده که به معنی نقاب یا ماسکی که در یونان و روم قدیم بازیگران تئاتر بر چهره قرار میدادند بوده است. شخصیت بهعنوان سازمانی درون سیستمهای عاطفی، احساساتی، شناختی و مفهومی فرد تعریف شده که تعیین کننده واکنشهای منحصر به فرد انسان به محیط است و به الگوی نسبتاً ثابت حالتهای ثابت و رفتارهایی که بیانگر تمایلات فردی شخص می‌باشد اشاره دارد. شخصیت متأثر است از عناصر درونی (افکار، ارزشها و خصیصه های وراثتی) و عناصر بیرونی (رفتارهای قابل مشاهده) . هنگامیکه از شخصیت افراد بحث می شود، در واقع اشاره به مجموعه نسبتاً ثابتی از احساسات و رفتارهای داریم که اساساً توسط عوامل محیطی و ژنتیکی شکل گرفته‌اند. شخصیت افراد به طور ناگهانی یا تصادفی شکل نمیگیرد بلکه محصول تعدادی از عوامل است که هر فرد را از دیگری متمایز میسازد (کریمی، ۱۳۹۳).
