۱-۶-۵٫ تعریف مفهومی خلاقیت:
تورنس خلاقیت را ترکیب چهار عامل اصلی زیر می‌داند:
۱٫ سیالی: یعنی استعداد و تولید ایده های فراوان
۲٫ بسط: یعنی استعداد توجه به جزئیات
۳٫ اصالت: یعنی تولید ایده های نو و غیر معمول
۴٫ انعطاف پذیری: یعنی استعداد تولید ایده ها یا روش های بسیار گوناگون(تورنس،۱۹۹۴، ترجمه قاسم زاده، ۱۳۸۱)
۱-۶-۶٫ تعریف عملیاتی خلاقیت:
خلاقیت ویژگی است که توسط آزمون خلاقیت تورنس سنجیده می شود و دارای چهار عنصر سیالی، بسط، انعطاف پذیری و اصالت است.
فصل دوم
پیشینه پژوهش
۲-۱ مقدمه
در ادبیات پزشکی نخستین بار استیل[۳](۱۹۰۲، نقل از براون[۴]، ۲۰۰۶) به توصیف اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی پرداخت. چندین دهه پس از توصیف وی، پژوهشگران این اختلال را اساساً یک اختلال رفتار اغتشاش گر[۵] قلمداد کردند. ویراست دوم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی[۶] (۱۹۶۸) اختلالی را که هم اکنون به عنوان اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی شناخته می شود، به عنوان «واکنش بیش فعالی دوران کودکی»[۷] توصیف کرد و آن را واکنشی نسبت به محیط خانواده دانست. نخستین تغییر عمده در مفهوم سازی رسمی این اختلال زمانی رخ داد که ویراست سوم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی[۸] (۱۹۸۰) به منظور برجسته کردن نارساییهای توجه، نام این تشخیص را به «اختلال نارسایی توجه»[۹] تغییر داد. دومین تغییر اصلی زمانی صورت گرفت که نسخه بازنگری شده ویراست سوم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی[۱۰] (۱۹۸۷) تأکید بر اولویت توجه را کنارگذاشت و جایگاهی یکسان به نارسایی توجه و بیش فعالی در عنوان این اختلال بخشید و آن را در مقوله اختلال‌های رفتار اغتشاش گر فهرست بندی کرد. ویراست چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی[۱۱] (۱۹۹۴) نیز علاوه بر نوع[۱۲] مختلط و نوع غالب بی توجهی، نوع سومی را با عنوان نوع غالب بیش فعالی-تکانشگری[۱۳] در مقوله اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی گنجاند. و در آخرین تغییرات، ویراست پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی[۱۴] (۲۰۱۳)، اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی را به عنوان الگوی مستمر بی توجهی و یا بیش فعالی-تکانشگری تعریف می‌کند که در کودکان داری این اختلال نسبت به همسالان آنان از شدّت و فراوانی بیشتری برخوردار است و موقعیتهای اجتماعی فرد را دچار مختل می‌کند. به منظور تشخیص اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی شش یا بیش از شش مورد از نشانه های مرضی بی توجهی یا بیش فعالی/ تکانشگری باید حداقل به مدت ۶ ماه تداوم داشته باشد و قبل از سن ۱۲سالگی برخی از نشانه های بیش فعالی-تکانشگری یا بی توجهی که موجب تخریب عملکرد شده، وجود داشته باشد. نشانه های مرضی اختلال باید حداقل در دو (یا بیش از دو) محیط (مثل خانه و مدرسه) مشاهده شوند و از نظر بالینی تخریب قابل ملاحظه ای در کنش اجتماعی، آموزشی یا شغلی ایجاد کنند.
همزمان با تغییرات واژگانی و نشانه شناختی[۱۵] یاد شده، تحولات عمده ای نیز در زمینه علت شناسی[۱۶] و تبیین نشانه های مرضی اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی رخ داد. در مجموع، عوامل گوناگونی برای پیدایش اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی مطرح شدند (دوپال، گورمنت و بار کلی، ۱۳۸۱). عوامل و متغیر های علت شناختی مطرح شده برای اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی را می توان به دو دسته کلی و اختصاصی تقسیم کرد. در تقسیم بندی کلی، عواملی که بیشتر مورد بررسی قرار گرفته و شواهدی به سود آن ها ارائه شده اند عبارتند از (دادستان، ۱۳۷۸؛ دوپال، گورمنت و بار کلی، ۱۳۸۱):
۱٫ عوامل زیست شناختی
۲٫ چهارچوب خانوادگی
۳٫ علل روان شناختی
۴٫ تأثیر مواد سمی و غذایی
لیکن در تقسیم بندی اختصاصی، متغیر های خاصی در درون هر یک از مقوله های کلی فوق مورد توجه و بررسی قرار گرفته اند. علاوه بر عوامل و متغیرها ی یاد شده، اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی به کرّات از دیدگاه عصب-روان شناختی[۱۷]مورد بحث و بررسی قرار گرفته و حجم عمده ای از مطالعات مربوط به ادبیات پژوهشی اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی به آن اختصاص یافته است. به رغم تغییرات واژگان مذکور، تعداد فزاینده ای از پژوهشگران به بررسی نارساییها و اختلال‌های شناختی مرتبط با اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی پرداخته‌اند. بسیاری از محققان در بررسی‌های خود از آزمون‌های شناختی مختلفی که عصب-روان شناسان برای ارزیابی اختلال‌های ناحیه فرونتال[۱۸] در اثر سکته، ضربه مغزی و روان گسیختگی[۱۹] تهیه و تدوین کرده بودند، سود جستند(براون، ۲۰۰۶). این آزمونها مانند دسته بندی کارت‌های ویسکانسین[۲۰]، ری اوستریث[۲۱]، برج هانوی/لندن[۲۲] وغیره در ادبیات عصب-روان شناختی به عنوان «آزمون‌های کارکرد اجرایی[۲۳]» شناخته شده اند زیرا برای سنجش اختلال کارکردهای مهم مدیریت شناختی در بیماران دچارروان گسیختگی، سکته و ضربه مغزی، به ویژه صدمه های وارد شده به قشر پره فرونتال[۲۴] به کار می رفتند (براون، ۲۰۰۶). در دهه های اخیر تعداد فزاینده ای از بررسی‌ها گزارش کرده‌اند که کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی گرایش دارند در آزمونهایی که ادعا می شود کارکردهای اجرایی رامی سنجند، ضعیف تر از گروه گواه عمل کنند. بدین ترتیب، برخی از پژوهشگران اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی را به عنوان اختلال کارکرد اجرایی توصیف کرده‌اند (براون، ۲۰۰۶). ازاین دیدگاه، کودکان (و نیز نوجوانان و بزرگسالان) مبتلا به اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی در همه یا برخی از مؤلفه های کارکرد اجرایی با نارساییها و کاستی‌های عمده روبرو هستند و می توان فرض کرد که اختلال کارکرد اجرایی قادر به تبیین و توصیف نشانه های مرضی[۲۵] اصلی اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی است.
۲-۲ تعریف، شیوع و انواع اختلال نارسایی توجه/بیش فعال
اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی شایع ترین اختلال روانی در دوره کودکی است (ولریش[۲۶] و همکاران، ۲۰۰۵). ویراست پنجم راهنمای آماری و تشخیصی اختلال‌های روانی (۲۰۱۳) این اختلال را با سه علامت بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری مشخص کرده‌است. در این مجموعه تشخیصی، ۹ نشانه مرضی برای بی توجهی و ۹ نشانه مرضی برای بیش فعالی و تکانشگری ذکر شده است. به منظور تشخیص اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی شش یا بیش از شش مورد از نشانه های مرضی بی توجهی یا بیش فعالی/ تکانشگری باید حداقل به مدت ۶ ماه تداوم داشته باشد و قبل از سن ۱۲سالگی برخی از نشانه های بیش فعالی/تکانشگری یا بی توجهی که موجب تخریب عملکرد شده، وجود داشته باشد. نشانه های مرضی اختلال باید حداقل در دو (یا بیش از دو) محیط (مثل خانه و مدرسه) مشاهده شوند و از نظر بالینی تخریب قابل ملاحظه ای در کنش اجتماعی، آموزشی یا شغلی ایجاد کنند.
ویراست پنجم راهنمای آماری و تشخیصی اختلال‌های روانی همچنین سه نوع برای دریافت تشخیص اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی تعیین کرده‌است:
۱٫ اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی، نوع مختلط: اگر ملاک‌های بی توجهی و بیش فعالی-تکانشگری در ۶ ماه گذشته وجود داشته باشد.
۲٫ اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی، نوع غالب بی توجهی: اگر ملاک‌های بی توجهی بدون ملاک‌های بیش فعالی-تکانشگری در ۶ ماه گذشته وجود داشته باشد.
