با توجه به تاریخچه ذکر شده در بالا می‌توان گفت که تا سال ۱۳۷۹ که اساسنامه جامعه حسابداران رسمی ایران به تصویب رسید ارائه خدمات حسابرسی تقریباً به صورت دولتی و یا انحصاری بود، لذا هیچ‌گویه رقابتی در بین مؤسسات یا نهادها و سازمان‌های ارائه کننده خدمات حسابرسی وجود نداشت. اما از سال ۱۳۷۹ که اساسنامه جامعه حسابداران رسمی ایران تصویب شد و فعالیت مؤسسات حسابرسی عضو جامعه شروع گردید، فصل جدیدی در ارائه خدمات حسابرسی در ایران باز شد. در این زمان بود که شاید برای اولین بار بحث رقابت در حرفه حسابرسی در ایران مطرح شد، بحثی که تا آن زمان شاید اصلاً در بازار خدمات حسابرسی ایران وجود نداشت. می‌توان گفت که یکی از اصلی‌ترین دلایلی که تا به حال تحقیقات چندانی نیز در ارتباط با امکان افزایش ویژگی‌های رقابتی ارائه خدمات حسابرسی در ایران انجام نشده است نیز همین باشد که صرفاً در چند سال اخیر این موضوع در ایران مصداق پیدا کرده‌است. بنابرین به دلیل عدم بررسی کافی این حوزه از حسابرسی لزوم تحقیقات بیشتر در زمینه کارایی حسابرسی در ایران احساس می‌گردد.
۲-۲-۲- شناخت واحد مورد رسیدگی، محیط و نوع فعالیت آن
شناخت صاحبکار شامل شناخت کسب و کار و صنعتی است که صاحبکار در آن فعالیت می‌کند. این شناخت بخش مهمی از برنامه حسابرسی است. شناخت حسابرس از فعالیت صاحبکار، حسابرس را در شناسایی رویدادها، معاملات و عملیاتی یاری می رساند که می‌تواند اثر با اهمیتی بر صورت‌های مالی داشته باشد (استاندارد حسابرسی، بخش ۳۱۵).
استاندارد ۵۰۰ حسابرس را ملزم می‌سازد به منظور فراهم کردن مبنایی برای برآورد خطرهای تحریف با اهمیت و طراحی و اجرای روش‌های حسابرسی لازم، از ادعاهای مدیریت با جزئیات کافی استفاده کند. این بخش، حسابرس را به برآورد خطر در سطح صورت‌های مالی و سطح هر ادعا بر مبنای شناخت مناسب از واحد مورد رسیدگی و محیط آن، شامل کنترل‌های داخلی، ملزم می‌کند. در استاندارد ۳۳۰، مسئولیت حسابرس برای تعیین برخوردهای کلی و طراحی و اجرای روش‌های حسابرسی لازم که ماهیت، زمانبندی اجرا و میزان آن متناسب با برآوردهای خطر باشد، مطرح شده است (استانداردهای حسابرسی، ۱۳۸۹). فرایند کسب شناخت از واحد مورد رسیدگی، محیط و نوع فعالیت آن فرایندی مستمر و پویا در گردآوری، به روزرسانی و تحلیل اطلاعات در جریان حسابرسی است.
مطلبی که اینجا قابل بحث می‌باشد این است که آیا کسب شناخت مناسب و کافی به عقیده حسابرسان از محیط و نوع فعالیت واحد مورد رسیدگی می‌تواند تأثیری بر کارایی حسابرسی صورت‌های مالی داشته باشد؟
۲-۲-۳- کسب شناخت از سیستم کنترل داخلی صاحبکار
آغاز هر کار حسابرسی کسب شناخت از سیستم کنترل های داخلی صاحبکار است. در هر حسابرسی، حسابرس موظف به کسب شناخت از سیستم کنترل داخلی است تا بتواند برنامه ریزی صحیحی انجام دهد. این کسب شناخت از طریق محیط کنترلی، سیستم حسابداری و روش های کنترل حاصل می شود. کسب شناخت از کنترل های داخلی شامل ارزیابی طراحی یک کنترل و تعیین اجرا یا عدم اجرای آن است (استانداردهای حسابرسی، بخش ۳۱۵ ).
دومین استاندارد اجرای عملیات حسابرسی بیان می‌دارد: «برای برنامه‌ریزی حسابرسی و تعیین نوع، زمانبندی و میزان آزمون‌هایی که باید اجرا شود، شناختی کافی از ساختار کنترل داخلی باید کسب گردد» شناخت حسابرسان از سیستم کنترل داخلی صاحبکار خود، مبنایی هم برای برنامه‌ریزی حسابرسی و هم برای برآورد احتمال خطر کنترل فراهم می‌آورد (والتر بی میگز و همکاران، ۱۳۷۹). پس از انجام ارزیابی اولیه از سیستم کنترل داخلی صاحبکار، حسابرس می‌تواند برای انتخاب روش‌های بهینه حسابرسی تصمیم‌گیری کند. اگر ارزیابی اولیه حاکی از آن بود که سیستم کنترل داخلی صاحبکار به طرز صحیحی طراحی شده و اجرا می‌گردد، در این شرایط حسابرس وقت بیشتری برای آزمون کنترل‌های داخلی اختصاص خواهد داد و متعاقب آن از میزان انجام آزمون‌های محتوا خواهد کاست.
در صورتی که حسابرس وضع طراحی و اجرای سیستم کنترل داخلی صاحبکار را مطلوب ارزیابی کند، خطر کنترلی را در سطح پایین برآورد خواهد کرد و در نتیجه به سیستم کنترل داخلی صاحبکار برای کسب اطمینانی منطقی از صحت اطلاعات مالی ارائه شده و نبود سوء استفاده های دیگر، اتکا خواهد کرد. آیا میزان اتکای حسابرسان بر ساختار کنترل داخلی صاحبکار اثری بر کاهش زمان مورد نیاز برای انجام حسابرسی صورت‌های مالی و کارایی حسابرسی صورت‌های مالی خواهد داشت؟ این موضوعی است که در این تحقیق به بررسی آن خواهیم پرداخت.
۲-۲-۴- استفاده از خدمات حسابرس داخلی
استاندارد بخش ۶۱۰ ، حسابرسی داخلی را وظیفه ارزیابی تعریف نموده است که در داخل واحد مورد رسیدگی و توسط کارکنان آن به منظور ارائه خدمت به آن واحد به وجود می‌آید و یکی از ارکان اصلی محیط کنترلی آن محسوب می شود.
از جمله وظایف اصلی واحد حسابرسی داخلی ارزیابی و بررسی کفایت و اثر بخشی سیستم های حسابداری و کنترل داخلی واحد تجاری است. گرچه حسابرس مستقل به تنهایی مسئول ارائه نظر درباره صورت‌های مالی و تعیین و نوع و ماهیت، زمانبندی، اجرا و حدود روش های حسابرسی است. امّا بخش‌های معینی از کار واحد حسابرسی داخلی می‌تواند مورد استفاده حسابرس مستقل نیز قرار گیرد واحد حسابرسی داخلی هر چه مستقل و بیطرف باشد باز هم نمی تواند به اندازه حسابرس مستقل به هنگام اظهار نظر نسبت به صورت‌های مالی، استقلال داشته باشد. مسئولیت اظهار نظر حسابرسی، تنها با حسابرس مستقل است. و با هر میزان استفاده از نتایج کار واحد حسابرسی داخلی هرگز از این مسئولیت کاسته نمی شود.
