الف)شناخت نیرو های نظامی
تشخیص و تفکیک نیروهای رزمنده و غیررزمنده دارای ریشه عرفی بسیار کهنی است، هدایت عملیات جنگی توسط رزمندگان و عوامل و ابزارهای مبارزاتی صورت می‌گیرد که طبق مقررات حقوق بین الملل صلاحیت کامل برای مبارزه داشته باشند چه این امر در چگونگی اداره جنگ و آثار مترتب بر آن تأثیر قابل ملاحظه ای دارد. همان طور که ذکر آن رفت مخاصمات مسلحانه به دریایی و هوایی و زمینی تقسیم می‌شوند در نتیجه در هر یک از آن ها وضعیت رزمنده و غیررزمنده متفاوت است در جنگ دریایی و هوایی رزمندگان عوامل و ابزارهای مبارزاتی چون کشتی ها و انواع هواناوها هستند. در جنگ زمینی اساساً افراد حقیقی هستند البته این تفکیک مانع از آن نیست که در جنگ هوایی و زمینی افراد حقیقی نتوانند عنوان رزمنده داشته باشند یکی از مهمترین ابزارهای مورد استفاده در جنگ هوایی که امروزه توجه حقوق دانان را به خود جلب کرده‌است هواپیماهای بدون سرنشین است که به خاطر اهمیت آن ها به تفصیل در قسمت بعد توضیح داده خواهند شد و اکنون به بررسی سایر مسایل کاربردی خواهیم پرداخت. ابزارهای اصلی مورد استفاده در جنگ هوایی که عنوان رزمنده در این جنگ را یدک می کشد هواپیما است که لازم است به مهمترین انواع هواپیما پرداخته شود تا مشخص شود منظور از رزمنده در جنگ هوایی کدام دسته از هواپیماها هستند.
۱)هواپیماهای دولتی:
هواپیماهای دولتی تمام هواپیماهای متعلق به دولت یا مورد استفاده آن است که انحصاراً وظایف و عملکردهای دولتی دارند (مثل خدمات گمرکی یا پلیسی.[۵۴]
گرچه هیچ تعریفی عموماً پذیرفته شده ای از هواپیماهای دولتی یا حکومتی در حقوق بین الملل وجود ندارد.[۵۵]
اما بر سر این نکته توافق است که هواپیماهای مورد استفاده در سرویس‌های گمرکی و پلیسی یا هواپیماهای حامل سران دولت، هواپیماهای دولتی یا حکومتی قلمداد می‌شوند.[۵۶]
۲)هواپیماهای کشوری یا غیرنظامی
سایر هواپیماها به جز هواپیماهای نظامی و هواپیماهای دولتی هستند که انحصاراً برای حمل و نقل غیرنظامی (کشوری) مسافر یا کالا مورد استفاده قرار می گیرند.[۵۷]
در دستورالعمل سان رمو در تعریف هواپیماهای غیرنظامی آمده است که هواپیماهای غیرنظامی به معنای هواپیمایی به غیر از هواپیماهای نظامی و کمکی و هواپیماهای دولتی است چون هواپیماهای گمرک یا پلیس است که دارای علائم مشخصی است و جهت حمل و نقل مسافران غیرنظامی در سرویس های برنامه ریزی شده و برنامه ریزی نشده در مسیرهای سرویس ترافیک هوایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۵۸]
۳)هواپیماهای کمکی:
به معنای هواپیمایی به غیر از هواپیمای نظامی است که تحت کنترل صرف نیروهای مصلح یک کشور یا متعلق به آن ها است و جهت انجام امور دولتی و غیرتجاری استفاده می شود.[۵۹]
۴)هواپیماهای نظامی
دستورالعمل سن رمو در مورد حقوق بین الملل قابل اعمال در مورد مخاصمات مسلحانه در دریا در بخش مفاهیم خود هواپیماهای نظامی را اینگونه تعریف می‌کند: هواپیمای نظامی به عنوان هواپیمایی است که توسط واحدهای گمارده شده نیروهای مسلح یک کشور که دارای علائم نظامی آن کشور هستند هدایت می شود یکی از افراد نیروهای مسلح فرماندهی آن را به عهده دارد و خدمه آن افراد نظامی هستند که تحت مقررات نیروهای مسلح هستند[۶۰]
در پیش نویس کنوانسیون ۱۹۲۳ لاهه در خصوص قواعد جنگ هوایی در ماده ۳ آمده است که هواپیماهای نظامی باید علامتی بر روی بدنه خود داشته باشند که نشان دهنده ملیت و ماهیت نظامی آن باشد.[۶۱]
با توجه به تعاریف ارائه شده در خصوص انواع هواپیماها اشاره به این نکته ضروری است که هواپیماهای نظامی به عنوان نظامیان در نبردهای هوایی شناخته می‌شوند و سایر هواپیماها اگر برای انجام عملیات نظانی مورد استفاده قرار گیرند نظامی تلقی می‌شوند و به عنوان رزمندگان نظامی با آنان برخورد خواهد شد اما در هر صورت استفاده از هواپیماها در طول نبرد نیز از قواعد خاصی تبعیت می‌کند که اجرای آن ها برای کشورها الزامی می‌باشد که به آن ها اشاره خواهد شد.
طبق قواعد کنوانسیون ۱۹۲۳ لاهه با هواپیماهای عمومی غیرنظامی به جز آنهایی که برای امور پلیسی و گمرکی (هواپیماهای دولتی) در نظر گرفته می‌شوند همانند هواپیماهای خصوصی رفتار خواهد شد.[۶۲] و هواپیماهای عمومی که برای اعمال حاکمیت مورد استفاده قرار می‌گیرد باید دارای نشانه ها و علائم خارجی باشند که وصف غیرنظامی آن را آشکار کند.[۶۳]
بنابرین در استفاده از هواپیماهای غیرنظامی باید شرایط فوق را رعایت کرد تا بتوان آن ها را از گزند حوادث در طول جنگ در امان نگه داشت اما مسأله بحث برانگیز در خصوص هواپیماهای عمومی و خصوصی که در کنوانسیون ۱۹۲۳ لاهه ذکر شده بحث توقیف هواپیماهاست در ماده ۳۲ مقررات لاهه آمده است که هواپیمای غیرنظامی عمومی را بدون رسیدگی دادگاه عناصر جنگی می توان توقیف کرد که مفهوم مخالف این ماده چنین است که رسیدگی های دادگاه غنائم صرفاً در مورد هواپیماهای خصوصی لازم است که این درست نیست.[۶۴] چرا که در فصل هفتم مقررات لاهه در خصوص جنگ هوایی آمده است، صراحتاً میان هواپیماهای خصوصی دشمن و بی طرف تفکیک قائل شده است. هواپیماهای خصوصی دشمن را در هر شرایطی می توان توقیف کرد.[۶۵] بر عکس هواپیماهای خصوصی بی طرف تحت پیش شرط های خاصی قابل توقیف هستند.[۶۶]
با وجود مباحث ذکر شده از کنوانسیون ۱۹۳۳ لاهه آنچه امروز به چشم می‌خورد نادیده انگاشتن این قواعد است چرا که در اکثر مخاصمات مسلحانه بین‌المللی به ویژه پس از جنگ جهانی دوم، هواپیمایی عمومی غیرنظامی و هواپیماهای خصوصی که در اختیار طرف مقابل مخاصمه قرار می گرفت، غنیمت تلقی شده و بدون رسیدگی دادگاه غنائم که معمولاً برای هواپیماهای غیرنظامی به کار می رود توقیف می شدند.[۶۷]
با توجه به مطالب ذکر شده هواپیماهای عمومی غیرنظامی و هواپیماهای خصوصی به طور کلی رزمنده محسوب نمی شوند و باید شرایط مندرج در کنوانسیون را در هنگام پرواز در زمان جنگ رعایت کنند مگر اینکه برای اهداف نظامی استفاده شوند.
هواناوهای غیر متخاصم اعم از هواپیماهای غیر نظامی متعلق به کشور های متخاصم و هواناوهای متعلق به کشورهای بی طرف است که این هواناوها را اصولاًنمی توان مورد حمله قرار داد مگر اینکه رفتار آن ها این بیم را پیش آورد که پرواز آن ها از لحاظ نظامی سودمند است(پرواز بر فراز قلمرو دشمن یا نقاط مرزی یا در مجاورت منطقه عملیاتی)[۶۸]
هواناوهای غیر متخاصم هرچند از حمله و تعرض مصون هستند اما می توان آن ها را مجبور به فرود در نزدیک ترین محل فرود کرد و خود و محموله هایشان را تحت شرایطی ضبط و تصرف کرد.ضبط و تصرف هواناوهای دولتی غیرمتخاصم متعلق به دشمن و محموله آن ها بدون دادرسی قضایی مربوط به غنایم انجام می شود اما ضبط و تصرف هواناوهای خصوصی دشمن و محموله های آن ها باید طبق یک دادرسی قانونی یک دادگاه غنایم که قواعد حقوق دریایی را رعایت و اعمال کند،تصدیق شود.اما هواناوهای بی طرف وضعینتی متفاوت از هواناوهای متخاصم و غیرمتخاصم دشمن دارند،آن ها را می توان مورد بازرسی قرار داد،اما این نوع هواناوها را نمی توان ضبط و تصرف کرد مگر در موارد زیر:
