“
در همین راستا ابتدا حوزه هایی از مالکیت فکری که با بهداشت عمومی در ارتباط است را بیان می‌کنیم سپس استثنائاتی که موافقتنامه تریپس در مورد بهداشت عمومی پذیرفته است را مورد بحث قرار می‌دهیم.
الف: حوزه هایی از مالکیت فکری که تحت پوشش موافقتنامه تریپس است و با بهداشت عمومی ارتباط دارد عبارتند از:
۱-حق اختراع ۲-علائم تجاری ۳-اسرار تجاری [۱۴۲]
الف(۱): حق اختراع و ارتباط آن با بهداشت عمومی: بنابر تعریف قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری “اختراع نتیجه ی فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرایند یا فرآورده های خاص را ارائه می‌کند و مشکلی در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت مانند آن ها را حل می کند. بنابرین از جمله اهداف اعطای حق ثبت اختراع، این است که مردم به صنعت و خلاقیت روی بیاورند. به عنوان مثال، برای کشف یک داروی خاص، بعضا میلیون ها دلار هزینه می شود، اگر دولت فقط به شخصی که آن را کشف کرده اجازه بدهند، از آن کشف پول در بیاورد این یک نوع حمایت است که باعث ایجاد انگیزه ی بیشتر برای نوآوری های بیشتر است ولی اگر هرکسی بتواند از آن اختراع استفاده کند، دیگر کسی به نوآوری و کشف داروهای جدید روی نمی آورد. بنابرین دولت باید از افرادی که هزینه کرده‌اند و اختراعی(داروی جدید) را خلق کرده‌اند حمایت کند که به آن حق ثبت اختراع می‌گویند.[۱۴۳] بنابرین حق ثبت اختراع یکی از الزامات بهداشت عمومی است زیرا به موجب این حق، حق انحصاری تولید از اختراع به دارنده ی آن اعطا می شود که این امر موجب افزایش سود مادی و در نتیجه افزایش انگیزه تولید کنندگان می شود و در نهایت همین حمایت از دارو و فناوری های جدید و حفظ انگیزه برای سرمایه گذاری در این عرصه موجب می شود ، سلامت انسان‌ها در مقابل بیماری‌ها مورد حفاظت قرار گیرد.[۱۴۴]
یکی از نمونه هایی که در عرصه بین‌المللی در این زمینه به وجود آمده و در مورد آن بحث شده، پرونده داروهای ژنریک در کاناداست. موضوع این پرونده عبارت بود از مقرراتی که در کانادا به تمام شرکت‌ها اجازه می‌داد از شش ماه قبل از پایان حمایت از حق اختراع هر یک از محصولات دارویی ، برای بازاریابی آن محصولات جهت فروش پس از انقضای دوره مذکور، اقدام کنند و همچنین محصولات خود را از شش ماه قبل از انقضای دوره، برای فروش در آینده انبار کنند.[۱۴۵] که این امر مورد اعتراض اتحادیه اروپا قرار گرفت و این مقرره را ناقض بند ۱ ماده ۲۸ تریپس[۱۴۶] دانست.در مقابل کانادا استدلال می کرد که با توجه تفسیر ماده۳۰ تریپس و اشاره به مجوز این مقرره به اعضا برای اعمال استثنائات محدود در این زمینه به شرط رعایت شروط آن،اجازه چنین کاری داشته زیرا آن ها معتقد بودند تمام شروط ماده ۳۰ تریپس[۱۴۷] را رعایت کرده‌اند. در نهایت هیات رسیدگی بدوی به اختلافات اعضای سازمان تجارت جهانی ضمن تأیید دیدگاه اتحادیه ی اروپا تأکید کرد حق انحصاری فروش به مشتریان نهایی تنها یکی از حقوق مورد حمایت حق اختراع است و در نتیجه استثنای انبار کردن محصولات را ناقض بند ۱ ماده ۲۸ تریپس دانست. اما هیات رسیدگی بدوی به اختلافات استثنا مجوز بازاریابی محصولات را ناقض بند ۱ ماده۲۸ ندانست و معتقد بود این استثنا با توجه به ماده ۳۰ تریپس استثنایی محدود است.[۱۴۸]
در انتهای این بحث باید بیان شود که ثبت اختراع به معنای اجازه تولید نیست بلکه به معنای جلوگیری ساخت ، استفاده و تولید دیگران از اختراع است و این ثبت به معنای اثبات ایمن بودن محصول برای مصرف کنندگان و قابلیت درمان بیماری نیست و برای کسب مجوز تولید باید آزمایشاتی بر روی اختراع انجام شود تا مشخص شود این اختراع قابلیت تولید دارد یا خیر [۱۴۹].
الف(۲): علائم تجاری و تاثیر آن در بهداشت عمومی: علامت تجاری نشانه ای است که قابلیت تشخیص کالا یا خدمات یک شرکت را نسبت به شرکت‌های دیگر فراهم می‌سازد و همچنین این علائم تجاری مورد حمایت حقوق مالکیت فکری هستند.[۱۵۰] از این رو در موافقتنامه ی تریپس هم علائم و نشانه هایی که قابلیت حمایت به عنوان علائم تجاری را دارد تعریف شده و حداقل حقوقی که باید به صاحبان آن اعطا شود معین می‌کند و همچنین این موافقتنامه تأکید می‌کند که علائم خدماتی هم باید مانند علائم تجاری کالا مورد حفاظت قرار گیرند.[۱۵۱]
حال که مفهوم علامت تجاری مشخص شد، باید دید که این علائم چه ارتباطی با بهداشت عمومی دارد و تا چه اندازه بر روی آن تاثیر می‌گذارد؟ در پاسخ باید گفت شرکت‌های دارویی برای طی مراحل تحقیقات و کشف داروها ، مبلغ قابل توجهی هزینه می‌کنند، علاوه بر آن به طور معمول از کشف یک داروی جدید در آزمایشگاه ها تا زمانی که یک شرکت داروسازی بتواند آن را به صورت قابل مصرف برای بیماران به بازار دارویی عرضه کند، حدود ۱۰ سال طول می کشد. برای جبران این هزینه ها شرکت‌های دارو سازی ، دارو های جدید خود را به عنوان اختراع ثبت می‌کنند و تحت عنوان یک برند خاص داروی خود را به صورت انحصاری در بازار عرضه می‌کنند که این انحصار طبق قوانین بین‌المللی حدود ۱۵ تا ۲۵ سال است.[۱۵۲] اما موضوع اصلی در این بحث مدت انحصار دارو نیست بلکه موضوع ،علامت تجاری است که آن دارو را در بازار عرضه می‌کند. زمانی یک علامت تجاری دارای اعتبار است که ،در مراجع صالح داخلی و بین‌المللی به ثبت برسد و بر این اساس است که موافقتنامه تریپس ثبت اینگونه علائم را به رسمیت شناخته و برای مشخص کردن مدت اعتبار این علائم تجاری بیان کرده که ( ثبت اولیه و هر تجدید ثبت علائم تجاری حداقل برای ۷ سال خواهد بود و همچنین می توان علامت تجاری را به صورت نامحدود تجدید کرد).[۱۵۳] در نهایت باید گفت مهمترین وظیفه ی این علامت‌های تجاری در زمینه دارو، جلوگیری از عرضه داروهای تقلبی[۱۵۴] در کشورها می‌باشد به نحوی که زمانی یک علامت تجاری مورد شناسایی کشورها قرار می‌گیرد و از اعتبار خاصی برخوردار می شود این امر موجب می شود تا بیمار با اطمینان خاطر از داروهای این برند استفاده کنند زیرا داروهایی که توسط این برند عرضه می شود ، داده های آزمایشگاهی مشخصی دارد و به بهبود سلامت انسان‌ها کمک می‌کند و در نهایت همین امر موجب می شود داروهای تقلبی جایگاهی در بازارهای دارویی نداشته باشند.
لازم به ذکر است داروهای تقلبی مشکلی عمده در کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته اند. زیرا اغلب شامل مقادیر کم یا فاقد مواد تشکیل دهنده اثر گذار بر روی بیماری هستند که همین امر موجب آسیب رساندن به سلامت انسان‌ها می شود.[۱۵۵] بنابرین وجود علامت‌های تجاری اطمینان آور در عرصه ی سلامت و بهداشت عمومی اثرات مهمی دارد که در صورت غفلت از آن ها ممکن است آثاری غیر قابل جبران را در این عرصه در پی داشته باشد.
“
