۴آلن و همکار ان^[۴۷]۲۰۰۰رفتار شهروندی سازمانی مجموعه ­ای از رفتارهای سازنده و همکارانه است که نه تنها به وسیله شرح شغل تصریح نشده و به طور مستقیم و یا قراردادی نیز توسط سیستم رسمی سازمانی ، پاداش داده نمی­ شود .۵بولینو و تورنلی^[۴۸]۲۰۰۳رفتارهای شهروندی به طور کلی دارای دو حالت عمومی هستند : آن­ها به طور مستقیم قابل تقویت نیستند (به عنوان نمونه، نیازی نیست که آن ها از جنبه فنی به عنوان بخشی از شغل افراد باشند ) و همچنین آن ها ناشی از تلاش های ویژه و فوق العاده هستند که به سازمان­ها برای دستیابی به موفقیت، از کارکنانشان انتظار دارند(بولینو و تورنلی،۲۰۰۳: ۶۰).

۶اپلبوم^[۴۹] و همکاران۲۰۰۴رفتار شهروندی سازمانی، رفتار اختیاری است که بخشی از الزامات شغلی رسمی کارمند نیست، بلکه آن است که عملکرد مؤثر سازمان را ترویج دهد(کرکمز و آرپسیا^[۵۰]،۲۰۰۹: ۲۴۳۲).۷آلن، بارنارد، راش، و راسل^[۵۱]۲۰۰۰رفتار شهروندی سازمانی به عنوان مظهر حرکات تعاونی و سازنده است که نه توسط نسخه نقش کار رسمی لازم­الاجراست و نه به طور مستقیم یا قرارداد توسط سیستم رسمی پاداش سازمان قابل جبران است(کرکمز و آرپسیا^[۵۲]،۲۰۰۹: ۲۴۳۲).۸ویگودا و همکاران^[۵۳]۲۰۰۷رفتارشهروندی سازمانی ، شامل انو اعی ازکمک های غیر رسمی و اختیاری می­باشند که کارمند ، بدون توجه به تحریم ها و پاداش­های رسمی و به عنوان فردی آزاد آن­ها را انجام داده و یا از انجام آن­ها ، خوداری می­ نماید(شاطری و همکاران،۱۳۹۱: ۶۴).۹اریک و همکاران^[۵۴]۲۰۰۸رفتار شهروندی سازمانی به فعالیت­هایی اطلاق می­ شود که از فرد خواسته نشده که آن­ها را انجام دهد ولی انجام آن­ها باعث حمایت از سازمان شده و به آن سود می­رساند(شاطری و همکاران،۱۳۹۱: ۶۴).

عناصر کلیدی تعریف این رفتار عبارت­اند از:

1. 1. گونه ­ای از رفتارها که از آن چیزی که به طور رسمی توسط سازمان تعریف می­ شود، فراتر می­رود.

1. 1. یک گونه از رفتارهای غیرمشخص.

1. 1. رفتارهایی که به طور مشخص پاداش داده نمی­ شود و به وسیله ساختارهای رسمی سازمان شناسایی نمی­ شود.

1. رفتارهایی که برای عملکرد، اثربخشی و موفقیت عملیات سازمان مهم هستند(طبرسا و رامین مهر،۱۳۸۹: ۱۰۶).

۲-۱-۱-۲) انواع رفتار شهروندی سازمانی

گراهام^[۵۵] معتقد است رفتار شهروندی به سه نوع مختلف خود را نشان می­دهد که شامل اطاعت سازمانی، وفاداری سازمانی و مشارکت سازمانی می­ شود که هر یک به اختصار توضیح داده می­ شود:

اطاعت سازمانی : این واژه توصیف کننده رفتارهایی است که ضرورت و مطلوبیتشان شناسایی و در ساختار معقولی از نظم و مقرّرات پذیرفته شده است. شاخص­ های اطاعت سازمانی رفتارهایی نظیر احترام به قوانین سازمانی، انجام وظایف به طور کامل و انجام دادن مسئولیت ­ها با توجه به منابع سازمانی ‌می‌باشد.

وفاداری سازمانی : این وفاداری به سازمان، از وفاداری به خود، سایر افراد و بخش­های سازمانی متفاوت است؛ و بیان کننده میزان فداکاری کارکنان در راه منافع سازمانی و حمایت و دفاع از آن است.

مشارکت سازمانی : این واژه با مشارکت فعال کارکنان در اداره امور سازمان معنی پیدا می­ کند و به حضور درجلسات، به اشتراک گذاشتن عقاید خود با دیگران و آگاهی به مسائل جاری سازمان اشاره می­ کند (رامین مهر و همکاران ، ۱۳۸۸: ۷۰).مشارکت سازمانی خود شامل سه بخش ‌می‌باشد:

• • مشارکت سیاسی:شامل مشارکت­های غیر جدال آمیز و غیر مجادله­ای با دیگران است.مانند حضور مؤثر در جلسات سازمان،به اشتراک گذاشتن ایده­ ها و نقطه نظرات برای بهبود سازمان.

• • مشارکت حمایتی:شامل تلاش برای ایجاد تغییرات سازمانی درونی که ممکن است با جدال و مباحثه با دیگران نیز همراه باشد.مانند”ترغیب و تشویق مدیریت به منظور حفظ مهارت ­ها و دانش جاری سازمان”و یا”استفاده از داوری­های حرفه­ای و تخصصی برای ارزیابی اقداماتی که برای سازمان مفید و یا مضر ‌می‌باشد.

• مشارکت وظیفه ­ای:منظور ارائه رفتارهایی است که بیشتر جنبه فردی داشته ولی باعث انتفاع سازمان می­ شود.مانند”داوطلب شدن برای اضافه کاری در صورت نیاز”و یا”عدم تمایل برای دریافت آموزش­های اضافی در سازمان به منظور بهبود عملکرد(صحرانورد و محمدی،۱۳۹۰: ۲۰).

برخیاز زمینه هایی را کهرفتارشهروندیسازمانیبه موفقیتسازمانیکمکمی­ کند، ‌می‌توان باتوجه به این مطالعات در قالب موارد ذیلخلاصه نمود:

1. 1. افزایشبهره ­وریمدیریتوکارکنان؛

1. 1. آزادنمودنمنابعسازمانیکهمی ­توانندبرایمقاصدمولدتریمورداستفادهقرارگیرند؛

1. 1. کاهشنیازبهاختصاصمنابعکمیاببهوظایفیکهصرفاًجنبهنگهدارندگیدارد؛

1. 1. کمکبهفعالیت‌هایهماهنگکنندگیهمدردرونوهمبین گروه ­های کاری

1. 1. تقویتتواناییسازماهابرایجذبونگهداریکارکنان کارآمد؛

1. 1. افزایشثباتعملکردسازمان­ها

1. توانمندسازیسازمانبرایانطباقمؤثرترباتغییرات محیطی(مقیمی،۱۳۸۵: ۱۷۶).

۲-۱-۱-۳) مدل­های رفتار شهروندی سازمانی

با وجود توجه روز افزون به رفتارهای شهروندی سازمانی،یک توافق نظر ‌در مورد ابعاد آن­ها وجود نداشته است، به طوری که طبقه ­بندی­های مختلفی برای رفتار شهروندی مطرح شده که در ادامه به برخی از آن­ها اشاره می­ شود:

• مدل وان دینه^[۵۶] و همکاران

یک طبقه ­بندی از رفتارهای شهروندی سازمانی توسط وان­دینه و همکارانش در سال ۱۹۹۴ میلادی ارائه شده که سه نوع رفتار شهروندی سازمانی را معرفی کرده ­اند که شامل:۱-رفتار وفاداری؛۲-رفتار اطاعت­پذیری؛۳-رفتار مشارکتی ‌می‌باشد (طبرسا و میرزاده،۱۳۸۹: ۱۱۸).

• مدل فارح و همکاران

فارح و همکارانش در سال ۱۹۹۷ مؤلفه های رفتار شهروند سازمانی را با توجه به شرایط فرهنگی کشور چین در قالب موارد ذیل مورد بررسی قرار دادند:

1. 1. آداب اجتماعی

1. 1. نوع دوستی

1. 1. وجدان کاری

1. 1. هماهنگی متقابل شخصی

1. محافظت از منابع سازمانی(مقیمی،۱۳۸۵: ۱۷۷).

• مدل نت میر

طبقه ­بندی دیگری نیز توسط نت میر(۱۹۹۷) ارائه شده که رفتارهای شهروندی سازمانی را در ۴ طبقه به شرح زیر دسته­بندی ‌کرده‌است:۱- جوانمردی؛۲-آداب اجتماعی؛۳-وجدان کاری؛۴-نوع دوستی (طبرسا و میرزاده،۱۳۸۹: ۱۱۸).

• مدلارگان

ارگان نیز رفتارهای شهروندی سازمانی را در پنج بعد به شرح زیر شناسایی کرد که شامل:۱-وجدان کاری؛۲-نوع دوستی؛۳-آداب اجتماعی؛۴-جوانمردی؛۵-نزاکت ‌می‌باشد. (طبرسا و میرزاده،۱۳۸۹: ۱۱۹). شاید بتوان گفت که معتبرترین تقسیم ­بندی ارائه شده درباره مؤلفه­ های رفتار شهروندی سازمانی توسط ارگان ارائه شده است که در تحقیقات مختلف مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد(مقیمی ،۱۳۸۴: ۲۸).

شکل۲-۱: الگوی رفتار شهروندی ارگان(مقیمی ،۱۳۸۴: ۲۸).

۲ـ آگاهی ‌در مورد مسافرت (تصویر جهانگرد از امکانات، خدمات و مقاصد)

۳ـ منابع مقصد (جاذبه‌ها)

۴ـ مشخصه‌ های مسافرت (مسافت و طول مسافرت)

از نظر آن‌ ها فرایند پنج مرحله‌ای رفتار مسافرت عبارتند از:

۱ـ نیاز احساس شده یا تمایل به سفر: تمایل به سفر احساس شده و دلایل مثبت و منفی آن تجزیه و تحلیل می‌شود.

۲ـ جمع‌ آوری و ارزیابی اطلاعات: کسب اطلاعات و آگاهی از بروشور، مواد تبلیغاتی، دوستان و اقوام و آژانس‌های مسافرتی.

۳ـ تصمیم‌گیری مربوط به مسافرت: بازدید از منطقه مورد نظر یا مقصد، شکل سفر و امکانات مربوطه.

۴ـ آمادگی سفر و تجهیزات: مسافرت بعد از انجام رزرواسیون، سازماندهی بودجه و سفر انجام می‌شود.

۵ـ ارزیابی رضایت از سفر: در طول سفر و بعد از آن تجربه‌ کلی ارزیابی شده و نتایج آن بر تصمیم‌گیری نهایی مسافرت بعدی مؤثر است. این الگو بر جستجوی فعالانه اطلاعات توسط مصرف کننده و اهمیت عوامل تأکید دارد.(لی،۱۳۸۴،۴۱ )

۲-۳-۳-۱نظریه‌ی نیازها

یکی از ساده‌ترین و نخستین تئوری‌های انگیزش، نظریه نیازهاست. در این نظریه رابطه‌ نیاز و انگیزش ‌به این صورت بیان شده که نیاز در فرد ایجاد محرک کرده و محرک باعث می‌شود که فرد به سمت هدفی برای ارضاء نیاز خود حرکت کند و انگیزش رخ دهد. ‌بر اساس این نظریه محرک یا انگیزه، احساس نیازی است که جهت‌دار شده و موجب حرکت به سوی هدفی گردیده است. نیاز یک احساس است اما انگیزه حاوی اقدام و عمل بوده و نیرویی برخاسته از نیاز است.

همان گونه که در شکل ۱-۱ ملاحظه می‌شود فرد ‌بر اساس نیاز و خواستی که احساس کرده به طور مثال نیاز به استراحت در یک منطقه ییلاقی دچار تنش می‌گردد. در نتیجه فرد تحت تأثیر نیاز و تنش حاصل از آن باید به رفتار خاصی دست بزند مثل انسانی که در پی سفربه یک منطقه آرام و خوش‌آب و هوا می رود.(الوانی و دهدشتی،۱۳۹۰،۹۹)

رفتار خاص

تنش

‌نیازها و خواست‌ها

سبب

باعث

شکل۱- ۱

رضایت

نارضایتی

۲-۳-۳-۱-۱فرآیند انگیزش در نظریه نیازها

با این که شیوه تازه زندگی تحمیلی در جوامع صنعتی، جهانگردی را به عنوان ضرورتی حتمی و محسوس برای حیات فیزیکی و روانی ارائه داده است اما چنانچه ما دو نیمه ی نیاز طبیعی و نیاز فرهنگی جهانگردی را بپذیریم مسلماًً نیاز به جهانگردی از شق دوم آن یعنی نیاز فرهنگی سرچشمه می‌گیرد. نیاز به جهانگردی راه حل مناسبی برای نیازهای ثانویه‌ی بشر است. در حقیقت تمدن صنعتی، نیاز به دوره‌ای جهت آسایش را ایجاد می‌کند که جهانگردی می‌تواند از آن استفاده نماید.(روی گتی و مرلو،۱۳۸۴، ۲۵)

این نظریه بر ارضای نیازهای مهم انسان تأکید می‌کند و فرد را دارای نیازها و انگیزه های خاص می‌داند که رفتارهای او در جهت ارضای آن نیازهاست.(کریمی،۱۳۸۶)

شناخته شده‌ترین نظریه انگیزه‌ای مربوط به «مازلو^[۲۳]» است که به شکل سلسله نیازهای فردی می‌باشد. مازلو معتقد بود که “اگر هیچ یک از نیازهای این سلسله مراتب برآورده نشود، نیازهای فیزیولوژیک بر رفتار غالب خواهند شد. اما اگر نیازها مرتفع گردد، آنگاه دیگر تحریک کننده‌ای وجود نخواهد داشت و فرد توسط سطح بعدی موجود در سلسله مراتب تحریک می‌گردد.” مازلو دو نوع ساز و کار تحریک‌آمیز در انگیزه را شناسایی کرد.

ـ انگیزه های کاهش دهنده تنش

ـ انگیزه های القایی

مازلو سطوح نیاز مطرح شده خود را جهانی و درونی طبقه‌بندی نمود و معتقد بود محیط می‌تواند آن‌ ها را تغییر دهد، سرعت بخشد یا متوقف کند.

این نکته که پوشش جامع نیازهای انسان را می‌توان در یک چارچوب سلسله مراتبی قابل فهم سازماندهی نمود برای نظریه های جهانگردی از اهمیت والایی برخوردار است.(کوپر و دیگران،۱۳۸۴، ۳۴-۳۳)

نظریه مازلو که سلسله مراتب نیازها را برای اولین بار تبیین و تعیین ‌کرده‌است،الگویی مدون از رفتار برخاسته از نیازهای انسانی را ترسیم ‌می‌کند که به طور گسترده‌ای برای تشریح انگیزه ها به کار گرفته شده و از سوی دیگر به توصیف رفتار مصرف کننده در صنعت گردشگری نیز کمک ‌کرده‌است. سلسله مراتب نیازهای مازلو همان نیازهای اولیه هستند که مبنای حیات را تشکیل می‌دهند همچون برخورداری از امنیت و ایمنی از خطر. پس از این که این نیازها برآورده شد، فرد در صدد ارضای نیازهای مهم دیگر برمی‌آید که نیازهای ثانویه نامیده می‌شود. نیازهایی همچون منزلت و اعتبار اجتماعی و خود شکوفایی.(لومسدن،۱۳۸۴، ۶۳)

شکل ذیل سلسله مراتب نیازها در جهانگردی را ‌بر اساس آرای مازلو نشان می‌دهد.

خود شکوفایی / اعتبار

مقصود کمال نفس:

تعطیلات همراه با جهانگردی

جایگاه

علاقه به اعتبار و جایگاه اجتماعی:

مسافرت دریایی یا هوایی درتعطیلات

تعلق وابستگی

پذیرش در گروه‌های اجتماعی:

تعطیلات گروهی برای مسافران تنها

ایمنی

امنیت و ایمنی شخصی:

امنیت پرواز با هواپیما، مسافرت با قطار

اکولوژیک

نیازهای اصلی و بقا: وجود آب سالم، بهداشت و تغذیه در مقصد

سلسله مراتب نیازها در جهانگردی بر اساس آرای مازلو

(لومسدن، ۱۳۸۴، ۶۳)

شکل۱- ۲

ذکر این نکته لازم است که برنامه‌ریزان و متخصصان تبلیغات باید نیازهای جهانگردان را به خوبی شناخته و بر اساس آن به طراحی و تنظیم برنامه های تبلیغات بپردازند. در برنامه‌ریزی توسعه جهانگردی نیز باید ‌به این موضوع توجه شود. برنامه های توسعه که فارغ از نیازهای جهانگردان تنظیم شود موفقیت چندانی نداشته و به بن‌بست کشیده خواهد شد.

۲-۳-۳-۲ نظریه انتظار و احتمال:

در این نظریه اصل بر آن است که انگیزه فرد برای انجام یک کار خاص، ناشی از میزان انتظار و احتمالی است که او برای حصول نتایج خاصی مترتب می‌داند. ‌بر اساس این نظریه نیروی انگیزشی در انسان تابع اولویت‌های فرد ‌در مورد نتایج یک کار و میزان انتظار و احتمال وقوع آن نتایج است. جهانگردی که علاقه‌مند به ورزش اسکی است و با اولویتی که برای این فعالیت قائل است، تمایل دارد به کشوری سفر نماید که این ورزش در آنجا قابل انجام است. این فرد زمانی انگیزه کافی برای سفر پیدا می‌کند که احتمال و انتظار او از امکان استفاده از تسهیلات مورد نظرش در حد بالایی فراهم باشد.(الوانی و دهدشتی، ۱۳۹۰، ۵۳)

۲-۳-۳-۳ نظریه درون‌گرایی و برونگرایی:

با توجه به شیوع استفاده از اینترنت و وابستگی جمع کثیری از کودکان، نوجوانان و جوانان بررسی تاثیرات وابستگی و اعتیاد به اینترنت ضرورت دارد. از آنجایی که کودکان و نوجوانان به مرحله بلوغ عقلی کامل نرسیده اند امکان دارد با بهره گرفتن از اینترنت جنبه‌های دیگر زندگیشان را فراموش کنند و نیز از اینترنت استفاده نابجا کنند، لذا در این پژوهش دانش آموزان مورد بررسی قرار گرفته اند. با انجام این پژوهش دانش آموزان از مضرات اعتیاد به اینترنت و تاثیرات آن بر افسردگی و اعتماد به نفس و سلامت روان آگاه می‌شوند. مدیران و مسئولین مدارس می‌توانند طبق نتایج این پژوهش آموزش های لازم برای آگاهی از تاثیرات اعتیاد به اینترنت به دانش آموزان داده می شود. پژوهشگران آینده نیز طبق نتایج این پژوهش می‌توانند به بررسی بیشتر اعتیاد به اینترنت و آثار آن بپردازند. بنابر توضیحات فوق و گسترش روزافزون پدیده اجتماعی- روانشناختی اعتیاد به اینترنت، بسیار حائز اهمیت است که تحقیقات علمی و روشمندانه مبتنی بر داده های برگرفته از واقعیت های موجود جامعه، صورت بگیرد و منجر به ارائه راهکارهای عملی و کاربردی درین خصوص گردند. لذا این تحقیق در صدد بررسی تاثیر اعتیاد به اینترنت بر افسردگی و اعتماد به نفس و سلامت روان دانش آموزان شهرستان صحنه می‌باشد.

اهداف تحقیق

۱-تعیین تاثیر اعتیاد به اینترنت بر سلامت روان دانش آموزان شهرستان صحنه

۲- تعیین تاثیر اعتیاد به اینترنت بر افسردگی دانش آموزان شهرستان صحنه

۳- تعیین تاثیر اعتیاد به اینترنت بر اعتماد به نفس دانش آموزان شهرستان صحنه

فرضیه ‏های تحقیق

۱-بین سلامت روان و اعتیاد به اینترنت رابطه وجود دارد.

۲- بین افسردگی و اعتیاد به اینترنت رابطه وجود دارد.

۳-بین اعتماد به نفس و اعتیاد به اینترنت رابطه وجود دارد.

تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها

تعریف مفهومی سلامت روان

سلامت روانی عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب. شخصی که بتواند با محیط خود و اطرافیان و به طورکلی، اجتماع سازگار شود از نظر بهداشت روانی بهنجار است (میرزائیان و همکاران، ۱۳۹۰).

تعریف عملیاتی سلامت روان

میزان نمره ای است که فرد از پرسشنامه سلامت روان GHQ-28 به دست آورده است.

تعریف مفهومی افسردگی

افسردگی یک مشکل مهم سلامت عمومی است که شیوع بالایی دارد و بر افراد و جامعه تاثیر ویرانگری می‌گذارد(لو و همکاران، ۲۰۱۴). افسردگی، رایج‌ترین اختلال روانی است که اخیراً به شدت رو به افزایش نهاده است. افسردگی را سرماخوردگی بیماری روانی نیز می‌نامند. تقریبا همه، حداقل به صورت خفیف احساس افسردگی کرده‌اند. احساس دمغی، بی‌حوصلگی، غمگینی، ناامیدی، دلسردی و ناخشنودی همگی از تجربیات افسردگی رایج هستند. این حالت را افسردگی بهنجار می‌گویند(روزنهان، ترجمه سید محمدی، ۱۳۹۱).

تعریف عملیاتی افسردگی

میزان نمره ای است که فرد از پرسشنامه افسردگی بک به دست آورده است.

تعریف مفهومی اعتماد به نفس

واژه اعتماد به نفس که از قرن هفدهم به کار گرفته شده، همان باور آدمی به توانایی‌های خود است به نحوی که از هیچ کوششی فرو گذار نکند و از سختی راه ناامید نشود. تعریفی که باری ال. ریس و روندا برانت از اعتماد به نفس ارائه داده‌اند عبارت است از :”آنچه که درباره خود می اندیشید و احساسی که درباره خود دارید و آن برآیند اطمینان به خود و احترام به خویشتن است”(لواسانی و آذربایجانی، ۱۳۹۱).

تعریف عملیاتی اعتماد به نفس

میزان نمره ای است که فرد از پرسشنامه اعتماد به نفس کوپر اسمیت به دست آورده است.

تعریف مفهومی اعتیاد به اینترنت

اعتیاد به اینترنت با عباراتی نظیر اختلال ناشی از استفاده بیش از حد از اینترنت یا استفاده نامعقول و بیمارگونه از اینترنت تعریف می شود. گاهی از این بیماری با عنوان اختلال اعتیاد به اینترنت یا اعتیاد مجازی نیز نام برده می شود. اعتیاد به اینترنت شامل اعتیاد به اتاق های گپ، هرزه نگاری و قمار درون خطی است که می‌تواند زمینه تخریب سلامت روابط احساسات و در نهایت روح و روان افراد را فراهم نماید(فلاح مهنه، ۲۰۰۷، به نقل از میرزائیان و همکاران، ۱۳۹۰).

تعریف عملیاتی اعتیاد به اینترنت

میزان نمره ای که فرد از پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ به دست آورده است.

فصل دوم:

ادبیات و پیشینه پژوهش

سلامت

سلامت^[۵] از واژه هایی است که بیشتر مردمان با آنکه اطمینان دارند معنای آن را می دانند، تعریفش را دشوار می‌یابند. در فرهنگ های گوناگون تعریف های بسیاری از سلامت شده است:

در فرهنگ وبستر سلامت وضع خوب و عالی بدن، اندیشه و روح و بویژه بر کنار بودن از درد یا بیماری جسمی تعریف شده است. در فرهنگ آکسفورد به معنی وضع عالی جسم یا روح و حالتی که اعمال بدن به موقع و به گونه مؤثر انجام شود آمده است. جالینوس سلامت را عبارت از وجود نسبت معینی از عناصر گرمی، سردی، رطوبت و خشکی تعریف می‌کند. ابن سینا معتقد است : سلامت سرشت یا حالتی است که در آن اعمال بدن به درستی انجام می‌گیرد… نقطه مقابل آن بیماری است( سجادی، ۱۳۸۳).

این ،” تواناییِ داشتن یک زندگی مثمر از نظر اقتصادی و اجتماعی ” در سال‌های اخیر با گنجانده شدن تعریف کامل تر شده است. سلامت بیشتر به عنوان ابزاری برای رسیدن یک هدف منظور شده است که می توان آن را از لحاظ کارکردی به صورت یک منبع بیان کرد ؛ منبعی که به مردمان امکان می‌دهد به گونه فردی، اجتماعی و اقتصادی زندگی کنند. سلامت تنها زندگی کردن نیست، بلکه منبعی برای زندگی روزمره است ؛ سلامت یک مفهوم مثبت است که بر منابع و امکانات اجتماعی و شخصی و همچنین توانایی‌های جسمانی تأکید دارد( پوراسلامی، ۱۳۷۹).

سازمان جهانی بهداشت، سلامت را بهزیستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه صرف نبودن بیماری و یا رنجوری تعریف می‌کند. بنا براین سلامت منبعی برا ی زندگی روزمره است و نه برای هدف زندگی. سلامت مفهوم مثبتی است که علاوه بر ظرفیت‌های جسمی بر منابع اجتماعی شخصی تأکید دارد ( محمد نبی، ۱۳۸۶).

سلامت دارای ۶ بعد مختلف می‌باشد: سلامت جسمی، سلامت روانی، سلامت عاطفی، سلامت معنوی، سلامت جنسی و سلامت اجتماعی( سجادی، ۱۳۸۳).

تعریف سلامت روان^[۶]

موضوع بهداشت روانی گرچه ظاهراًً به مسایل درونی و غیر قابل رویت استناد می شود، امّا از آنجا که روح و روان انسان با جسم او به هم وابسته و این وابستگی جدایی ناپذیر جلوه می‌کند، در جنبه‌های جسمانی و اجتماعی هم مورد ملاحظه قرار می‌گیرد. در زد و بندهای اجتماعی، اگر بعد بهداشت روانی به قدر کافی مورد توجه قرار نگیرد، فراوانی مسایل و مشکلات رفتاری، آن قدر رو به فزونی خواهد گذاشت که عوارض ناشی از بی توجهی به ابعاد مختلف آن بحران های فردی، خانوادگی و اجتماعی خانواده را فرا خواهد گرفت و تأثیرات سوء و غیر قابل جبران را بر جا خواهد گذاشت(افضل نیا، ۱۳۸۵).

او افزود: مگر همه کشورهای پیشرفته دغدغه‌ی کنترل و نظارت مطبوعات خود را دارند؟ خیر! بیش‎ترین نقش سانسورچی را مدیران مسوول رسانه‌آموزش‌ها دارند. زمانی که نشریات و مطبوعات بتوانند مطالب را آزادانه بنویسند، شفاف‎سازی می‎شود و مشکلات دیگر رخ نمی‎دهد. و وقتی محدودیت باشد، نمی‎توانند شفاف‎سازی کنند. ‌بنابرین‏ با شناختی که از قانون دارم، از دولت می‎خواهم که از تصویب این لایحه صرف‎نظر کند.

احساس مسئولیت بیشتر، از طرف افراد صنف.

در ادامه احسان پوری پرسید آیا حرفه روزنامه‎نگاری نیاز دارد که نظام صنفی داشته باشد؟ آیا شرایط این اجازه را به ما می‎دهد یا خیر؟

کسری نوری در ادامه بیان کرد: در آن که اصل نظام صنفی برای حرفه روزنامه‎نگاری وجود داشته باشد بحثی وجود ندارد، به هر ترتیب چنین نظامی به سلامت این صنف نیز کمک می‎کند. اما بحث اصلی آن است که این نظام‎نامه‌آموزش‌ها محصول چه افرادی است؟ ابتدا باید وجود تشکل صنفی را به رسمیت بشناسیم و سپس اجازه دهیم اهالی رسانه آن را برگزار کنند.

او افزود: نظام‌های لیبرال این مسئولیت را بر عهده خود صنف می‎گذارند چراکه احساس مسئولیت از طریق افراد صنف بیشتر است.

نگاه دولت و افراد به مسایل تغییر کند.

صالح آبادی با اشاره به آن که نظام‎های صنفی به دولت‌آموزش‌ها مربوط هستند، ادامه داد: نظام‎های صنفی به نوعی به دولت‌آموزش‌ها مرتبط هستند. تجربه‌ من می‎گوید تا دولت و افراد نگاهشان به مسایل تغییر نکند نمی‎توانیم نظام صنفی برای رسانه‌آموزش‌ها ایجاد کنیم. هنگامی که از بودن یا نبودن چیزی در این نظام صحبت می‎کنیم یعنی آن که دایره‌ی انتخاب را محدود کردیم. برای مثال یکی از تغییرات در همین نمایشگاه اینترنتی بودن و حق انتخاب آزادانه‌ی آن است تا هر مطبوعاتی بر اساس انتخاب خود محل استقرار خود را انتخاب کند.

در ادامه کسری نوری در پاسخ به سوال احسان پوری مبنی بر آن که این نظام صنفی چگونه عضو می‌گیرد، پاسخ داد: به نظر من این بحث کهنه است. هر کسی از طریق یکی از صاحبان مطبوعاتی ارتزاق می‎کند اما ابهام جدی در این پیشنویس آنجاست که چرا جایگاه رسانه ملی مشخص نیست؟ از یک طرف آزادی بی‎حد و حصر به رسانه‌آموزش‌ها می‎دهیم و از طرف دیگر یک عده را کاملا محدود می‎کنیم.

اجازه دهیم نهادهای مطبوعاتی شکل بگیرد

سردبیر روزنامه شهروند در انتها بیان کرد: ما تنها صنفی هستیم که علیه یکدیگر کیفر خواست صادر می‎کنیم، این مورد اصلا درست نیست. اعضای صنف هنوز نتوانستند به یک تعریف مشترک برسند. ‌بنابرین‏ اجازه دهیم تا نهادهای مطبوعاتی شکل بگیرد و تجارب در این زمینه بیشتر شود، سپس ‌در مورد آن پیش‎نویس ارائه دهیم.

صالح آبادی توضیح داد: فرهنگ مکتوب زنجیره‎ای است که گستره‎ی آن وسیع است. اگر قرار است که قانون جامعی برای این صنف نوشته شود، باید تمامی زنجیره‎هایی که ‌به این صنف مربوط است را در بر گیرد و جایگاه آن ها را مشخص کند. مدیر مسوول هفته‎نامه‌ی ستاره صبح در انتها افزود: به نظر من در هیچ دوره‎ای مانند این دوره مطبوعات کم مخاطب نبوده‎اند، چرا که رسانه‎های مکتوب کم مخاطب شده‎اند. در اروپا با وجود فضای مجازی تیراژ مطبوعات کاهش پیدا نکرده است و مردم آن ها مطبوعات مکتوب را نیز همچنان می‎خوانند. تصور می‎کنم به جای ایجاد چنین پیش‎نویسی بهتر است تحقیقاتی درباره‌ کاهش خواندن نشریات مکتوب و فرهنگ آن انجام گیرد و در پایان از دولت می‎خواهم که چنین پیش‎نویسی را تصویب نکنند.

‌کاستی‌های جریان‌های ارتباطی

مفاهیمی نظیر آزادی اطلاعات،جریان آزاد و متوازن اطلاعات و دسترسی آزادانه به رسانه ها که در واقع در حیطه آزادی بیان و عقیده فرد می‌باشد در کشورهای جهان اعمال نمی شود حتی اگر مردم جهان اکنون از فرصت‌های بیشتری برای دریافت اطلاعات برخوردار باشند اما باز نمی توانند حق خود را دایر بر کسب اطلاعات و انتشار آن به اجرا بگذارند.حیطه موانع جریان آزاد اطلاعات حیطه ای وسیع و نامحدود است که اکثر رسانه ها مانند تلویزیون، رادیو، خبرگزاری و حقوق روزنامه نگاران را در بر می‌گیرد.

در واقع در جهان یک جریان یک طرفه وجود دارد که در سطح ملی اطلاعات از سطوح بالا به عموم مردم در پایین انتقال می‌یابد و در سطوح بین‌المللی از آنهایی که دارای پیشرفته ترین وسایل هستند به کسانی که صاحب کمترین وسیله هستند و از کشورهای بزرگتر به سوی کشورهای کوچکتر منتقل می شود.‌بنابرین‏ عامه مردم تنها به یک نوع جریان اطلاعات از رسانه ها متکی می‌شوند و جریان یک طرفه بالا به پایین پیام‌های ناشناخته ای را که چند نفری تهیه کرده و به آگاهی همه می رسانند به عنوان جریان عادی

می‌پذیرند.این در حالی است که جریان‌های افقی اطلاعات این امکان را به مردم می‌دهند تا آن گونه اطلاعاتی را به دست آورند که برای حل مشکلات و دنبال کردن منافع خاص خود با آن نیازمند هستند.

۲۵-۲- حقوق و مسئولیت‌های روزنامه نگار

برای اینکه افراد اجتماع نقش خود را به عنوان شهروندان مسئول ایفا کنند باید به حد کافی به حقایق دسترسی داشته باشند تا بر اساس آن به داوریهای معقول بپردازند.تا کنون گام‌های بلندی در امر گردآوری و پخش خبر در سراسر جهان برداشته شده است برای مثال مقادیر بیشتر خبری پخش می شود و این خبرها بیش از پیش دقیق، به جا و به موقع می‌باشد. ( کتاب یک جهان چندین صدا ، ویرایش شن مک براید ، ترجمه ایرج پاد،سروش ۱۳۷۵)

اکنون نه تنها نخبگام تحصیل کرده بلکه ‌گروه‌های بیشتری از مردم دسترسی افزون تر به اطلاعات دارند اما با این وجود بررسی‌های متعدد نشان می‌دهد که عموم مردم هنوز کاملا آگاه نیستند و در برخی موارد حتی دولت‌ها،ارگان‌های عمومی و خصوصی نیز ممکن است نیمه آگاه یا ناآگاه و حتی آگاهی نادرست داشته باشند که این کژیها و نارساییها هنوز در آفت جریان خبر می‌باشد که نمی توان آن را انکار کرد.

بحث هویت فرهنگی نیز از جمله مباحث مهم در حیطه مذکور است.هویت فرهنگی نه از راه خودداری از سهیم شدن در فرهنگ دیگران بلکه از طریق اشتیاق به سهیم شدن در آن غنی می شود.به دلیل اینکه ارتباط به اندازه تاثیری که بر فرهنگ دارد جزئی از آن به شمار می رود نظامهای ارتباطی اگر رسوم سنتی و نیز رسانه های جمعی را انسجام دهند می‌توانند به تقویت فرهنگ ملی و هویت فرهنگی مترقی کمک کنند.

روزنامه نگاران به خاطر ماهیت کارشان در جهت شکل دادن به اندیشه ها و عقاید در موضعی نیرومند قرار دارند.از نظر بسیاری از مردم روزنامه نگاری تنها یک حرفه نیست بلکه یک رسالت است.روزنامه نگاران خواستار حق کسب اطلاعات بدون مانع و پخش کامل و سریع آن هستند. سردبیران و مفسرین نیز خواستار حق بیان آزادانه عقاید می‌باشند. پیگیری فعال حقایق مربوط به مصالح عمومی،یکی از معیارهایی است که با آن استعدادهای حرفه ای یک روزنامه نگار را می سنجند.

نقش یک روزنامه نگار کنجکاو،وارسی اقدامات مصادر امور و نشان دادن هر گونه سوء استفاده از قدرت یا شایستگی است.امروزه در صحنه بین‌المللی در حیطه روزنامه نگاری موضوعات و مسائلی از جمله نظامنامه های اصول اخلاق حرفه ای،مقررات صنفی،شوراهای مطبوعاتی و رسانه ای،حقوق پاسخ و تصحیح مطرح و بیان شده است. ( کتاب یک جهان چندین صدا ، ویرایش شن مک براید ، ترجمه ایرج پاد،سروش ۱۳۷۵)

فصل سوم

بیرونی

‌قانون‌گذارانه

اجرایی

بیرونی ـ اجرایی

بیرونی ـ قضاویی

درونی ـ سلسله مراتبی

استرنبرگ (۱۹۹۸) هماهنگی و تناسب روش‌های مختلف ارزشیابی با سبک‌های تفکر را با ارائه جدولی نشان داده است همان طور که در جدول (۲ـ۲) آمده است، روش‌های مختلف سنجش برای سبک‌های تفکر متفاوت، مفید هستند.

جدول (۲ـ۲) سبک‌های تفکر و روش‌های ارزشیابی

روش‌های ارزیابی
مهارت‌های اصلی مورد نظر
مطابق ترین سبک تفکر

کوتاه پاسخ و آزمون‌های چندگزینه ای

به خاطر سپاری

تحلیل

اختصاص اوقات

تنها کارکردن

اجرایی ـ جزیی نگر

قضاوتگر ـ جزیی نگر

سلسله مراتبی

درونگرا

آزمون‌های انشائی (تشریحی)

بخاطر سپاری

تحلیل کلان

تحلیل خرد

خلاقیت

سازماندهی

اختصاص اوقات

پذیرفتن نقطه نظر معلم

تنها کار کردن

اجرایی ـ جزیی نگر

قضاوتگر ـ کلی نگر

قضاوتگر ـ جزیی نگر

قانون‌گذار

سلسله مراتبی

سلسله مراتبی

محافظه کار

درونگرا

پروژه و تحقیق

تحلیل

خلاقیت

کارتیمی

کارکردن به تنهایی

سازماندهی

تعهد زیاد

قضاوتگر

قانون‌گذار

برونگرا

درونگرا

سلسله مراتبی

مونارکی (فرد سالار)

مصاحبه

برخورداری اجتماعی

برونگرا

انواع سبک‌های تفکر

با نگاهی دقیق به عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی ‌به این نکته پی خواهیم برد که عوامل مختلفی به غیر از توانایی‌های فردی باعث پیشرفت تحصیلی می‌شوند که تأثیرات بسزایی بر پیشرفت تحصیلی دارند (زانگ، ۲۰۰۱). یکی از عوامل تأثیر گذار در این زمینه سبک‌ها است. سبک‌ها به روشی که فرد ترجیح می‌دهد، توانایی‌های خود را در آن جهت به کار گیرد، گفته می‌شود و در حوزه روان‌شناسی یادگیری به سه بخش سبک‌های یادگیری، شناختی و تفکر تقسیم می‌شود (گریگورینکو و استرنبرگ، ۱۹۹۵).

سبک‌های تفکر بر نظریه خودمدیریتی ذهنی استرنبرگ (۱۹۹۷، ۱۹۸۸، به نقل از ژانگ، ۲۰۰۴) استوار است و مطرح می‌کند همان گونه که برای مدیریت یک جامعه راه‌های متفاوتی وجود دارد، افراد نیز برای بهره گرفتن از توانایی‌های خود از شیوه های متفاوتی استفاده می‌کنند. این نظریه ۱۳ سبک تفکر را توصیف می‌کند که در پنج بعد از یکدیگر متمایز می‌شوند: کارکردها، شکل‌ها، سطوح، حوزه ها و گرایش‌ها.

کارکردهای سبک‌های تفکر

کارکردهای سبک‌های تفکر: بنا به نظریه خودحکومتی ذهنی، کارکردهای حکومت‌ها (قانونی^[۳۹]، اجرایی^[۴۰] وقضایی^[۴۱]) در فرآیندهای ذهنی نیز وجود دارند. افراد مانند حکومت‌ها نیاز دارند این کارکردها را در تفکر و عمل خود داشته باشند. هر فرد ممکن است به یکی از این کارکردها مسلط باشد. ‌بنابرین‏، معیار تشخیص سبک تفکر این است که وی کدام یک از این روش‌ها را ترجیح می‌دهد (استرنبرگ، ۱۹۹۷).

۱ـ قانون‌گذاری (مربوط به ایجاد، تدوین و برنامه‌ریزی): افرادی که این سبک را دارند، دوست دارند خود روش‌هایی برای انجام دادن کارها ارائه دهند. مشکلات غیر مترقبه و از پیش برنامه‌ریزی نشده را ترجیح می‌دهند (استرنبرگ، ۱۹۹۴) . ترجیح می‌دهند در مشاغلی کار کنند که بتوانند تمایلات ‌قانون‌گذارانه خود را ارضاء کنند. نویسنده خلاق، دانشمند، هنرمند، مجسمه ساز، سرمایه گذار بانک، سیاستگذار، معمار، طراح مد، شاعر، ریاضیدان و نظایر این ها هستند.

۲ـ اجرایی: افرادی که این سبک را دارند، دوست دارند از قوانین و روش‌های موجود پیروی کنند. تمایل دارند شکاف‌های ساختارهای موجود را پر کنند نه اینکه خود ساختارهایی ایجاد کنند، فعالیت های از پیش تعریف شده را ترجیح می‌دهند. نظیر حل مسائل ریاضی، استفاده از قواعدی برای حل مسائل و گفتگو درباره نظریات دیگران.

۳ـ‌ قضایی: افرادی که این سبک را دارند، دوست دارند قوانین، روش‌ها و ساختارهای موجود را تحلیل و ارزیابی کنند. تمایل دارند هم محتوا و هم ساختار را ارزیابی کنند، فعالیت‌های نظیر نوشتن مقاله های انتقادی، قضاوت ‌در مورد افراد و اعمال‌شان، و ارزیابی برنامه ها را دوست دارند.

شکل‌ها ی سبک‌های تفکر :

بر اساس هر یک از شکل‌های گوناگون حکومت‌ها « مونارشی^[۴۲] (تک سالاری) ، هیرارشی^[۴۳]( مرتبه سالاری)، الیگارشی^[۴۴] (گروه سالاری) و آنارشی^[۴۵]( هرج و مرج سالاری)». در نظریه خود حکومتی ذهنی، سبک متفاوتی برای تماس فرد با جهان و مشکلات وجود دارد.

۱ـ تک سالاری: افرادی که این سبک را دارند، هدف یا نیازی واحد در یک زمان آنان را بر می انگیزد، ‌بنابرین‏ از اولویت‌ها و راه حل‌های دیگر تصور محدودی دارند، تک بعدی و پر تلاش‌اند و معتقدند که هدف وسیله را توجیه می‌کند. برای حل مسئله، با سرعت تمام پیش می‌روند و به موانع بدوبیراه می‌گویند. غالباً بسیار قاطع‌اند. زیرا مشکلات را بیش از حد ساده می‌بینند و بازنمایی می‌کنند. نسبتاً خودآگاهی ندارند، و بی تحمل و انعطاف ناپذیرند. نظم کمی دارند، به طوری که فقط به متغیرهایی توجه می‌کنند که به هدف یا نیازهای آنان مربوط باشند.

۲ـ مرتبه سالاری: افرادی که این سبک را دارند. سلسله مراتبی از اهداف آنان را بر می‌انگیزند. با شناخت به اینکه همه اهداف نمی‌توانند به خوبی و یکسان برآورده شوند و نیز برخی از اهداف مهمتر از اهداف دیگر هستند، تمایل دارند روشی متناسب با مشکلات داشته باشند، معتقدند که هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. اهداف مختلف را قابل قبول در نظر می‌گیرند، اما هنگامی که اولویت‌ها به هم نزدیک شوند و امکان تشکیل سلسله مراتب از بین برود، دچار مشکل می‌شوند. در جستجوی پیچیدگی اند و درک خوبی از اولویت ها دارند، خودآگاه، بردبار و نسبتاً انعطاف پذیرند، معمولاً قاطع‌اند. مگر اینکه اولویت‌ها جانشین تصمیمات و اعمال شوند، در حل مسائل و تصمیم‌گیری منظم‌اند.

۳ـ گروه سالاری: افرادی که این سبک را دارند، اهداف چندگانه‌ای که غالباً از اهمیت یکسانی برخوردارند و در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند، آنان را بر می‌انگیزند. روش‌های چندگانه و مختلفی برای حل مشکلات دارند و از طریق اهداف تنش زا برانگیخته می‌شوند، در حالی که تنش از این واقعیت ناشی می‌شود که رضایتمندی از موانع و محدودیت‌ها به اندازه خود راه حل مهم است. معتقدند هدف وسیله را توجیه نمی‌کند، آگاه‌اند که اهداف متعارض در انجام دادن تکالیف مداخله می‌کنند، در جستجوی پیچیدگی‌اند (گاهی تا حدی ناامید کننده) خودآگاه، بردبار، بسیار انعطاف پذیرند. در اولویت بندی مشکل دارند، زیرا از نظر آن ها اولویت‌ها اهمیت یکسانی دارند، مردد هستند و برنامه های چندگانه آن ها با یکدیگر رقابت دارند، زیرا لازم است اهداف چندگانه که اهمیت یکسانی دارند، برآورده سازند.