۲ ۱۷۲۲ ، ص ۱۶۲ ، زیرنویس ش ، ناصرکاتوزیان، قواعدعمومی قراردادها، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار، ج ۲

.۷۲

۷ . ۱۷۲۸ ، ش ۱۹۶ ، محمد جعفرجعفری لنگرودی، حقوق تعهدات، چاپ سوم، تهران: گنج دانش،ج ۱

۳۷

فایده مورد نظر و مطلوبیت باشد تعذر جزئی سبب انحلال کلی قرارداد می‌گردد ۱ .

زیرا موضوع قرارداد در کلیت خود برای متعهدله مطلوب بودهاست که تعذر جزئی آن را از بین

می‌برد ۲ .

۲ اگر اجرای جزئی قرارداد برای طرف مقابل مفید فایده باشد در این فرض تعذر جزئی، اساسا –

بر اعتبار قرارداد تأثیری نخواهد داشت و صرفاً جزء متعذر از قرارداد منحل می‌گردد تعهد تجزیه ناپذیر،

تعهدی است که موضوعا با توجه به قصد طرفین قابل تجزیه نباشد. مثلاً قراردادی که ‌بر اساس آن یک

باب مغازه به انضمام انباری مجاور آن اجاره داده شود به کیفیتی که هر یک به تنهایی و بدون دیگری

کافی برای بهره‌برداری مورد نظر نباشد، تجزیه ناپذیر محسوب می‌گردد.

حال اگر مثلا شهرداری در اجرای طرحهای قانونی مغازه مذبور را تملیک نماید، قرارداد کاملاً

منحل خواهد شد در فرض مذکور قرارداد موضوعا قابل تجزیه است اما به لحاظ منظور مستأجر یعنی

بهرهگیری برای شغل مورد نظر تجزیه ناپذیر محسوب می‌گردد ۷ .

۷ تعذر جزئی همچنین ممکن است با توجه به زمان پیش آید. یعنی قرارداد در قسمتی از مدت –

خود متعذر گردد این وضع در عقود مستمر مانند اجاره و مزارعه پیش می‌آید ۴ .

‌بنابرین‏ در تعذر جزئی قرارداد چه جزء تجزیه پذیر و چه جزء تجزیه ناپذیر در صورت انتفاء

مقاصد وجهات اصلی قرارداد طرفین یا یکی از طرفین باید قائل به انفساخ قرارداد شد.

گفتار پنجم: تعذر مطلق و نسبی

عدم امکان اجرا از حیث گسترۀ شخصی به مطلق و نسبی تقسیم می‌گردد. هنگامی که تعذر محقق

شده باعث می شود که علاوه بر متعهد شخص دیگری نیز اعم از متعهدله و ثالث نتواند اقدام به ایفای تعهد

۱ . ۱۷۹۲ ه . ق، ص ۷۷۲ ، محمدحسین نائینی، تقریرات منیۀالطالب فی شرح المکاسب، تهران: چاپخانه حیدری، ج ۱

۲ حسین صفایی ، قوه قاهره یا فورس ماژور: بررسی اجمالی در حقوق تطبیقی و حقوق بین الملل و قراردادهای

. ۱۷۶۴ ، ص ۱۲۸ ، بازرگانی بین‌المللی، مجله حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، ش ۷

۷ . ۱۲۸۲ ، مسئله ۷، ص ۴۱۶ ، روح اله خمینی، تحریرالوسیله، چاپ ششم، تهران: مکتبه اعتماد الکاظمی، ج ۱

۴ . محمدحسین نائینی، پیشین، ص ۷۱۲

۳۸

نماید، تعذر موصوف مطلق و فراگیر است. ‌بنابرین‏ در تعذر مطلق، امکان ایفای تعهد و اجرای عقد از

تمامی افراد سلب می شود؛ البته چنین تعذری به مواردی اطلاق می‌گردد که ایفای تعهد به وسیلۀ متعهد و

دیگران عادتاً ممکن نباشد. پس در این مورد ملاک تشخیص نوعی خواهد بود. زیرا ممکن است برخی

افراد به لحاظ برخی توانایی‌ها و ویژگی‌های خود به طور خاص قادر بر ایفای تعهد مذکور باشند که با

توجه به نوعی بودن ملاک آن ها از بحث ما خارج خواهند بود و همچنان ایفای تعهد متعذر می‌باشد. در

مقابل تعذر مطلق، تعذر نسبی مطرح است که در این نوع تعذر عدم امکان اجرای قرارداد صرفاً توسط

متعهد قرارداد ناممکن می‌گردد. در حالی که اجرای قرارداد به وسیله ی دیگران کماکان ممکن است. ۱

چنانچه عدم امکان اجرا ناشی از ناتوانیهای شخصی باشد متعهد نخواهد توانست از بار مسئولیت

شانه خالی نماید. ‌بنابرین‏ تعذر نسبی متعهد را از مسئولیت نمیرهاند ۲ .

در حقوق فرانسه نیز حادثهای فورس ماژور تلقی می‌گردد که باعث عدم امکان اجرا برای همه

باشد )تعذر مطلق( و نه فقط تعذر برای متعهد ) تعذر نسبی( ۷ .

مبحث دوم: شرایط ایجاد تعذر اجرای قرارداد

در این مبحث ابتدا شرایط تحقق تعذر اجرای عقد در حقوق ایران بررسی می شود وسپس این

شرایط در حقوق انگلیس نیز بحث خواهد شد که در چه شرایطی قاعده ی فراستریشن در این کشور اجرا

واعمال می‌گردد.

گفتار اول: حقوق ایران

تعذر در حقوق ایران مفهوم نزدیکی با قوه قاهره دارد ولی در واقع مفهوم تعذر وسیع تر از قوه قاهره یا

فورس ماژور می‌باشد. ‌بنابرین‏ این دو به یک معنی و مفهوم نیستند بلکه رابطه عموم و خصوص مطلق بین

۱ . امیدشعبانی، پیشین، ص ۱۲۲

۲ . ناصر کاتوزیان ، اعمال حقوقی ،پیشین، ش ۱۴

۷ . حسین صفایی ، پیشین، ص ۱۱۱

۳۹

آن دو برقرار است که با دقت در مطالب این گفتار می توان به آن پی برد.

بند اول عدم دخالت متعهد )خارجی بودن تعذر( –

تعذر نباید ناشی از اقدام و اراده متعهد باشد و علتی که موجب غیر ممکن شدن یا منتفی شدن

قرارداد و نهایتاً عدم امکان تسلیم می شود نباید قابل استناد به متعهد باشد. بدیهی است در غیر این

صورت و اگر عدم امکان تسلیم معلول اقدام و محصول عملکرد و خواست متعهد باشد او مسئول عدم

تسلیم است و استناد به تعذر به عنوان یک دفاع موجه نخواهد بود. ماده ۲۲۲ ق.م مقرر می‌دارد که:

متخلف از انجام تعهد وقتی محکوم به تادیه خسارت می شود که نتواند ثابت نماید که عدم انجام به «

». واسطه علت خارجی بوده است که نمی توان مربوط به او نمود

خارجی بودن علت « ماده مذبور که مقتبس از ماده ۱۱۴۲ ق.م فرانسه است از شرط مورد نظر به

تعبیر نموده است. غالبا نیز این مسأله تحت همین عنوان و به عنوان یکی از شرایط یا اوصاف قوه » تعذر

قاهره مورد بحث قرار می‌گیرد ۱ .

‌در مورد مفهوم خارجی بودن علت تعذر که از این علت نیز معمولاً به قوه قاهره تعبیر می شود دو

نظر ممکن است مطرح گردد:

اول خارج از قلمرو و فعالیت متعهد و انتفاع او باشد. –

دوم خارج از اراده و عملکرد متعهد باشد به گونه ای که نتوان حادثه را به عمد یا تقصیر او نسبت –

داد ۲ .

در تفسیر اول که برداشتی ادبی از متن قانون است ملاک حکم خارجی بودن علت و عدم ارتباط

آن با متعهد است. در هر جا که عامل تعذر مربوط به متعهد و فعالیت‌های اوست و به اصطلاح نسبت به او

خارجی نیست قوه قاهره مصداق نمی یابد و متعهد مسئول عدم تسلیم خواهد بود. طبق این دیدگاه اگر

نتوان تقصیری را به متعهد نسبت داد اما حادثه در درون مؤسسه‌ یا کارگاه او رخ دهد نباید آن را خارجی

۱ – . ناصر کاتوزیان ، قواعد عمومی قراردادها، ج ۴، پیشین، ش ۲۸۲ ؛ حسین صفایی، پیشین، ص ۱۲۷

۲ ناصر کاتوزیان، پیشین. –

۴۱

شمرد. پس بسیاری، اعتصاب، آتش سوزی و مانند آن قوه قاهره محسوب نمی گردد. در دیدگاه دوم که

بر نظریه تفسیر به عنوان مبنای مسئولیت مبتنی است صرف اینکه علت مربوط به متعهد و قلمرو فعالیت

اوست مانعی برای تحقق قوه قاهره نیست، بلکه ملاک حکم، قابلیت و عدم قابلیت اسناد علت به متعهد

است. چنان که نتوان حادثه را به عمد تا تقصیر متعهد مستند نمود قوه قاهره محقق می‌گردد هر چند این

حادثه و علت نسبت به متعهد جنبه خارجی نداشته باشد در این فرض بسیاری متعهد و اعتصاب کارگران

نیز می‌تواند مصداق قوه قاهره قرار گیرد. بدین سان، مفهوم کارگران نیز می‌تواند مصداق قوه قاهره قرار

۲-۴٫ پیشینه تحقیق

۲-۴-۱٫ تحقیقات انجام شده در داخل کشور

– سیدین(۱۳۹۲) تحقیقی با عنوان بررسی ارتباط میان استراتژی های بازاریابی و میزان فروش خدمات بیمه عمر و پس انداز انجام داد. بیمه ­های عمر و پس ­انداز یکی از انواع بیمه­ های اشخاص بوده که دارای ارزش بازخرید می­باشند، همچنین بیمه­ گزار می ­تواند بعد از گذشت حداقل دو سال از شروع بیمه ­نامه از محل پس­ انداز خود وام دریافت نماید و سود درصد مشارکت در منافع، ۷۵ درصد منافع شرکت می‌باشد. همچنین حق بیمه کلیه این بیمه­ ها را ‌می‌توان به ­صورت یکجا پرداخت نمود که در این­صورت مبلغ حق بیمه یک­جا در برابر کل حق بیمه­ های سالانه بسیار نازل خواهد بود. بیمه ­های اشخاص برخلاف بیمه ­های خسارتی پیرو اصل غرامت نیستند. در فروش بیمه نامه های عمر امر بازاریابی مهمترین اصول شناخته شده است. به همین دلیل این پژوهش به بررسی استراتژی آمیخته بازایابی بر فروش خدمات بیمه عمر و پس ­انداز می ­پردازد.

– طالقانی و تقی‌زاده (۱۳۹۲) پژوهشی تحت عنوان اﺛﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻟﮕﻮی ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻴﻤﻪناﻣﻪﻫﺎی ﻋﻤﺮ و ﭘﺲاﻧﺪاز (ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ: ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻤﻪ اﻳﺮان، ﺷﻬﺮ رﺷﺖ ) انجام دادند. ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ در ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﻤﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻋﻤﺮ و ﭘﺲاﻧﺪاز ، ﻣﺪل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺧﺪﻣﺎت در این تحقیق اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﺮﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﻪ آن، از ﻃﺮﻳﻖ آزﻣﻮن t و دوﺟﻤﻠﻪای و از ﻧﮕﺎه ۷۲ ﻧﻔﺮ از ﺑﺎزارﻳﺎﺑﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎری ﺗﺤﻘﻴﻖ، ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻴﻤﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻋﻤﺮ و ﭘﺲاﻧﺪاز ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﺪه است. اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴ ﻖ از ﻧﻮع ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ ﺑﻮده و ﺑﺮای ﮔﺮدآوری اﻃﻼﻋﺎت از ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪای ﺣﺎوی ۲۲ ﺳﺆال ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ آن از ﻃﺮﻳﻖ ﺿﺮﻳﺐ آﻟﻔﺎی ﻛﺮوﻧﺒﺎخ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه (۸۱/۰) اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﻮن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻗﻴﻤﺖ و ﻣﺤﺼﻮل از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ در ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﻣﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻮاﻫﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ.

به رﻏﻢ ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﭘﻴﮕﻴﺮی ﻫﺎی ﻣﺪاوم در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎی داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ، ﺳﺎﻳﺖﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻧﻴﺰ ﻣﺮﻛﺰ اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﺪارک ﻋﻠﻤﻲ اﻳﺮان در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺧﺼﻮص، به وﻳﮋه ﻣﺪل ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در آن، بیش از این دو مورد ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ، ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪ.

– خشامن (۱۳۹۲) مطالعه ای با محور بحث چالش های پیش روی صنعت بیمه در ایران انجام داد و ‌به این امر پرداخت که، مقدمه پایه ریزی بیمه وجود ریسک یا عدم قطعیت در فعالیت های اقتصادی است و آن را می توان در مقابل شانس که احتمال وقوع خوشایند و مطلوب حوادث آینده است ، احتمال وقوع حوادث زیان آور و نامطلوب در آینده دانست.اما صرف نظر از تعریف ریسک می توان نقش بیمه را جبران آثار مالی ناشی از تحقق خطر بیمه شده برای آحاد جامعه تعریف کرد.علاوه بر آن که بیمه می‌تواند تأمین کننده امنیت مالی برای فعالیت های بازرگانی باشد ، می‌تواند موجب افزایش کارایی بازرگانان ، توزیع صحیح هزینه ها ، افزایش اعتبار بیمه گذار ، تأمین سرمایه برای درآمد بالقوه آینده و حتی پس انداز دانست و به طور خلاصه آن مفهوم همیشگی ایجاد امنیت خاطر برای تولید کنندگان و سرمایه گذاران را برای بیمه تداعی کرد.از آن روی که شناخت وضع موجود به ترسیم افق بلند مدت و برنامه ریزی کمک شایانی می کند ؛ این نوشتار بر آن است که آنچه که در صنعت بیمه کشور است را با آنچه بوده ، هست و باید باشد در سه قسمت تاریخچه ، وضعیت کنونی و چشم انداز بیمه در افق ۲۰ ساله بررسی نماید.

– رﺿﺎﺋﻴﺎن و رﺿﺎزاده ﺑﺮﻓﻮﺋﻲ (۱۳۹۱) در ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان «اراﺋﻪ اﻟﮕﻮی ﺑﻬﻴﻨﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎ ﻫﺪف اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻴﻤﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻋﻤﺮ و ﭘﺲاﻧﺪاز» ﻛﻪ در ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻤﻪ آﺳﻴﺎ در اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ، ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﺮﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺪل ﻓﻮق را از ﻃﺮﻳﻖ آزﻣﻮن t در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﺮ روی ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻴﻤﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻋﻤﺮ و ﭘﺲاﻧﺪاز ﺳﻨﺠﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﺲ از رد ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﺿﻴﻪ‌ها (ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻮاﻫﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ) ﻳﻚ ﻣﺪل ﺑﻮﻣﻲ و ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﺮﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﻴﻤﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﻣﺆﻟﻔﻪ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ. ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺒﻨﺎی ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داد.

– صحت و همکاران(۱۳۹۰) تحقیقی با عنوان بررسی نقش اصلی تبلیغات در صنعت بیمه انجام دادند. در این مقاله سعی شده است تا نقش تبلیغات در توسعه صنعت بیمه بررسی شود و از حوزه بازاریابی و آمیخته بازاریابی به صنعت بیمه نگاه شده است. نتایج این پژوهش گویای این مطلب بوده است که در زمینه تبلیغات بیمه فعالیت‌های گسترده ای صورت نگرفته و اگر هم در این رابطه تبلیغاتی صورت گرفته به صورت کلی بوده است و دیگر این که باید به هرسه جنبه اصلی تبلیغات یعنی آگاهی دهنده، ترغیب کننده و یادآوری کننده در صنعت بیمه توجه نمود.

– اسفیدانی و همکاران (۱۳۹۰) نیز در تحقیق خود با عنوان تاثیر اینترنت بر عملکرد بازاریابی بیمه عمر به اهمیت تبلیغات و ارتقاء فروش در شرکت های بیمه ای تأکید کردند . هدف از این مقاله بررسی میزان استفاده از اینترنت در صنعت بیمه و تاثیر آن بر عملکرد بازاریابی بیمه عمر بود. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که استفاده از اینترنت باعث افزایش عملکرد بازاریابی بیمه عمر خواهد شد.

– خسروی، مژگان و خسروی، امیر(۱۳۹۰) پژوهشی با عنوان بررسی ویژگی های خدمات بیمه ای مطلوب بر حفظ و جذب مشتریان در این مقاله با توجه به ویژگی های منحصر به فرد خدمات مانند ناملموس بودن، غیر قابل تفکیک بودن و غیر قابل ذخیره بودن به بررسی آن ها پرداخته شده و سپس میزان تأثیر متغیرهای فوق بر پارامترهای رضایت مشتری و جذب مشتریان جدید سنجیده شده است و در پیشنهادات و راه کارهای مناسب و کاربردی در جهت افزایش سهم بازار شرکت سهامی بیمه ایران درفضای رقابتی موجود ارائه شده و در انتها، پیشنهاداتی در راستای ارتقای کمی و کیفی خدمات بیمه ای ارائه شده است.

وی با تعبیر «احق» مقصود را بیان می کند، این عبارت بیانگر ان است که وی حضانت را صرفا حق والدین می‌داند در غیر این صورت این تعبیر نادرست است اگر او علاوه بر حق دانستن حضانت،قائل به تکلیف هم باشد،عبارت مذکور مخل به مقصود وی است. به دنبال عبارت یاد شده او می افزاید:

ولو تزوجت الام سقطت حضانتها عن الذکر والانثی و کان الاب احق بهما(شرایع ….،۵۶۷)

در خصوص مادر،مخصوصا عبارت خود را اشکار تر بیان می‌کند. چنانچه عبارت بعدی ایشان را ملاحظه کنیم هر گونه تردیدی در این خصوص از میان می رود ، وی می نویسد :«اذا طلبت الام للرضاع اجره زائده عن غیرها فله تسلیمه الی الاجنبیه و فی سقوط حضانه الام تردد و السقوط اشبه»

مضمون عبارت این است که در صورت مطالبه ی اجرت ، اشبه ان است که حق وی ساقط می‌گردد.

کاملا اشکار است که نامبرده قائل به تکلیف نیست؛ زیرا اگر قرار بود حضانت تکلیفی بر دوش مادر باشد، نباید با مطالبه ی اجرت تکلیف از وی ساقط گردد(همان ۵۶۸)

شبیه همین مطلب در عبارت شهید اول در لمعه امده است. ایشان به دنبال عبارت«ولو تزوجت الام سقطت حضانتها» می افزاید: فان طلق عادت الحضانه. البته از سخن شهید نمی توان فهمید که او در خصوص پدر هم این نظر را داشته باشد. شبیه شخن شهید اول در سخن امام خمینی (ره) هم امده است؛ ایشان در صورت طلاق گرفتن مادر،می فرمایند : بعید نیست که بگوییم حق حضانت هم بازگشت می کند. وی در پایان ان را وابسته به توافق طرفین می‌داند(تحریرالوسیله،ج۲،ص۴۵۰) بنابرانچه گذشت،عده ای از فقها حضانت را حق محض می دانند اما عده ای دیگر نظیر شهید اول و امام خمینی ظاهراً تنها نسبتا به مادر این نظر را دارند.

ب)نظریه دوم: حضانت،‌آمیخته ای از حق و تکلیف

گروهی از فقها بر این عقیده اند که حضانت نسبت به مادر،حق و نسبت به پدر،حق و تکلیف است زیرا مادر در قبول یا رد حضانت و شیرده مخیر است؛توضیح اینکه در فقه امامیه رضاع یا شیر دادن مادر به طفل جزو حضانت نیست؛شیر دادن مادر امری مستحب است نه واجب، مگر اینکه مرضعه ای بجز مادر وجود نداشته باشد،یا وجود داشته ولی به علت فقدان پدر یا فقر او و نبودن مالی برای کودک نتوان رضاع را به زن دیگری واگذار کرد. اما پدر موظف است عهده دار امور فرزند شود. ‌بنابرین‏ با توجه به تعریف و تفاوت حق و حکم و با عنایت به ظاهر کلمات فقها در مسئله حضانت می توان گفت که مادر می‌تواند حق سرپرستی و نگهداری کودک را از دوش خود بردارد ولی پدر نمی تواند.

در این خصوص امام صادق (ع) فرموده اند: المراه احق بالوالد الی ان یبلغ سبع سنین الا ان تشاء المراه(وسایل الشیعه،باب ۸۱،حدیث۶)

صاحب جواهر گفته است :حضانت نسبت به مادر همانند شیرده است که بر او واجب نیست و می‌تواند انرا اسقاط کرده یا برای آن اجرت مطالبه کند،و اگر پدر و مادر هر دو از نگهداری و سرپرستی فرزند خودداری کردند حاکم پدر را بر این کار اجبار می‌کند(شیخ محمدحسن نجفی،جواهرالکلام،ج۳۱،ص۲۸۴)

صاحب ریاض نیز چنین اورده است که:حضانت در مرتبه اول به طور مطلق حق مادر است (خواه کودک را شیر بدهد یا نه) و اگر مادر حق خود را اسقاط کرد،وظیفه ی پدر است که فرزند را سرپرستی کند و چنانچه پدر و مادر با هم از نگهداری طفل امتناع ورزند،حاکم پدر را مجبور ‌به این کار می‌کند.

از فقهای معاصر نیز آیه الله خویی در خصوص حق و یا تکلیف بودن حضانت اینگونه تصریح کرده‌اند:حق حضانت مادر قابل اسقاط است اما حق حضانتی که برای پدر و جد پدری تشریع شده غیرقابل اسقاط است(منهاج الصالحین،ج۲،ص۲۸۶)

برخی ،فقهای اهل سنت نیز چنین نظر داده‌اند که مادر بر نگهداری و سرپرستی از کودک خود مجبور نیست مگر اینکه شرایطی باشد که مادر تنها سرپرست و نگهدارنده طفل محسوب شود(وهبه الزحیلی،ج۷،ص۷۳۳)

قانون‌گذار نیز در قانون مدنی در مرحله ی نخست و به عنوان حکم اولی، از این دیدگاه پیروی نموده و حضانت را علاوه بر حق،تکلیف هم دانسته است(ماده ۱۱۶۸ق.م)

در ماده ۱۱۷۲ اشکارا و به طور صریح امده است:

هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده ی ‌آنهاست از نگهداری او امتناع کند. در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی العموم،نگهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده ی اوست، الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا مؤثر نباشد، حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد،به خرج مادر تامین کند.

لازم به ذکر است هرچند قانون‌گذار در مرحله ی نخست قانونگذاری از این نظریه پیروی نموده است،در نظریه سوم خواهد امد که در مراحل بعدی، قانون‌گذار کلیت و اطلاق یاد شده را تخصیص می زند و عملا از نظریه سوم یا نظریه مشهور فقها تبعیت می‌کند.

ج)نظریه سوم:تفصیل میان پدر و مادر

مشهور فقهای امامیه بر این باورند که میان پدر و مادر در مسئله ،تفاوت وجود دارد. حضانت نسبت به مادر ،تنها حق محض است ،ولی وقتی نوبت به پدر می‌رسد علاوه بر حق،تکلیف هم هست .

در نتیجه گفته اند مادر را نمیتوان مجبور به حضانت و سرپرستی طفل نمود؛ او می‌تواند از قبول ان خودداری نماید و بابت حضانت طفل درخواست اجرت و پاداش کند و حتی می‌تواند حق حضانت را ساقط کرده و یا مورد صلح قرار دهد(جامع المدارک،۴،۴۷۲/ المبسوط،۶،۳۳۷/ منهاج الصالحین،۲،۲۸۵)

ظاهر سخن امام خمینی در عبارت زیر ،حاکی از تمایل ‌به این نظر است:

«الام احق بحضانه الولد و تربیه و مایتعلق بها من مصلحه حفظه مده الرضاع،ای الحولین اذا کانت حره مسلمه عاقله ذکرا او انثی سواء ارضعه هی بنفسها او بغیرها. فلا یجوز للاب یاخذه فی هذه المده منها و ان فطمته علی الاحوط؛ فاذا انقضت مده الرضاع فالاب احق بالذکر و الام بالانثی، احق تبلغ سنین من عمرها ثم یکون الاب احق بها. و ان فارق الام بفسخ او طلاق قبل ان تبلغ سبع سنین لم یسقط حقها ما لم تتزوج بالغیر.فلو تزوجت سقط حقها عن الذکر و الانثی و کانت الحضانه للاب؛ ولو فارقها الثانی لایبعد عود حقها و الا حوط التصالح و التسالم»(تحریر الوسیله)

محمدجواد مغنیه صراحتاً می‌گوید:

«طایفه امامیه و شافعیه و حنبلیه معتقدند حضانت حق مادر است و تکلیف او نیست و هرگاه بخواهد،می‌تواند از این حق صرف نظر نماید.

وچنانچه از نگهداری طفل امتناع ورزد،او را مجبور به سرپرستی از طفل نمی کنند»(الفقه علی المذاهب الخمسه،۳۸۲)

برخی نیز این گونه بر نظریه ی مشهور فقها صحه گذاشته اند:«حق الحضانه الذی یکون للام یسقط باسقاطها بخلاف حق الحضانه الذی یکون للاب اوالجد فانه لایسقط باسقاطه» با اسقاط مادر،حق حضانت او ساقط می‌گردد. بر خلاف اسقاط ان از ناحیه ی پدر که به اسقاط او حق سرپرستی ساقط نمی شود (نظام النکاح،۳۳،۲)

مرحوم ایه ا…خویی نیز این نظر را در منهاج الصالحین پذیرفته است.

قرائن و شواهد نشان می‌دهد که قانون‌گذار نخست از نظریه ی دوم پیروی نموده است، یعنی حضانت را نسبت به پدر و مادر ‌آمیخته ای از حق و تکلیف می‌داند،در ماده ۱۱۶۸قانون مدنی امده است: «نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است» و یا در ماده ۱۱۷۲ همین قانون می نویسد:

ج) مهارت‌های اجتماعی (بین فردی)^[۸۴]: قابلیت برقراری ارتباط مناسب بادانشجویان، مدیران، والدین، کارفرمایان و رهبران اجتماعی از ضروریات کار هر مدرس است. ارتباط اجتماعی مطلوب، یادگیری بهتر را تضمین نمی‌کند ولی به تحقیق ثابت شده است که احساس منفی دانشجویان نسبت به مدرس، خود، موجب کاهش میزان یادگیری دانشجویان می‌شود. دانشجویی که بترسد و یا عصبانی و نگران باشد نمی‌تواند خوب یاد بگیرد. تسلط، اعتماد به نفس و تلقی مثبت مدرس از خود، عامل اصلی و مؤثر در محیط یادگیری است. شخصیت افراد مجموعه‌ای از خصایص شخصی، اجتماعی و روانی آن ها‌ است. بعضی از این عوامل شخصیتی، جنبه ارثی دارند، در حالی که بعضی دیگر از تربیت محیطی و تجارب دوران زندگی حاصل می‌شوند. مدرسان به عنوان افراد بزرگسال به آسانی قادر به ایجاد تغییر در خود نیستند، با این حال آگاهی آنان از شخصیت و رفتارهایی که در یادگیری تأثیر منفی دارد می‌تواند سودمند باشد (میری،۱۳۸۶: ۱۴).

د) رفتار: شخصیت که معمولاً در بزرگسالی نمود پیدا می‌کند، عمده ترین متغیر در برقراری ارتباط با دیگران به‌حساب می‌آید. این پیوستگی پیچیده شخصیتی، عامل مهمی در معرفی مدرس به دیگران است. بعضی از رفتارهایی که سبب می‌شوند یک نفر خودش را به دیگران بشناساند و یا دیگران او را بشناسند طبیعی و بدون تصمیم‌گیری آگاهانه بروز می‌کنند. با این حال بسیاری از تاثیرگذاریهای مدرس در یادگیری فراگیران، حاصل رفتارهای کلامی و عملی اوست. مسلم است که چنانچه رفتارهای مدرس به نظام ارزشی و احساسی فراگیران نزدیکتر باشد، برای آنان قابل ‌قبول‌تر است. رفتار مناسب، به شرایط و زمان خاص بستگی دارد و فرد دیگری نمی‌تواند آن را از قبل پیش‌بینی کند. این، بخشی از فرایند پیچیده تصمیم‌گیری است که پیوسته در هر محیط تعلیم و تعلم روی می‌دهد. اصول کلی حاکم بر رفتار، در بیشتر موقعیت‌ها مناسب و قابل اجراست (میری،۱۳۸۶: ۱۵).

ه) تحسین، تعارف و تمجید: تشویق در موقعیت فرد عامل مؤثری به‌حساب می‌آید. تعارف و تمجید موجب ارتقای کارایی و احساس رضایت افراد می‌شود. ابراز علاقه به نتیجه کار یک همکار یا دانشجو نوعی تحسین و تعارف محسوب می‌شود. مدرسانی که در کلاس موفقیتی فوق العاده کسب می‌کنند و یا در رویکرد حل مشکل دانشجویان موفق می‌شوند باید صمیمانه موجب تمجید قرار

1. 1. ۱٫assessment ↑

1. 1. ۲٫evaluation ↑

1. 1. ۳٫Lui ↑

1. 1. ۴٫Meng ↑

1. 1. ۵٫Sava ↑

1. 1. ۶٫behavior ↑

1. 1. ۷٫effect ↑

1. 1. ۸٫results ↑

1. 1. ۹٫evaluation۱۰٫exam ↑

1. 1. ۱۱٫behavior ↑

1. 1. ۱۲٫judgement ↑

1. 1. ۱۳٫negotiation ↑

1. 1. quality.14 ↑

1. 1. Cashin.15 ↑

1. 1. ۱۶٫Patrick ↑

1. 1. ۱۷٫Worthen ↑

1. 1. ۱۸٫Sanders ↑

1. 1. ۱۹٫Juzep rise ↑

1. 1. ۲۰٫Tyler ↑

1. 1. ۲۱٫constructivism ↑

1. 1. ۲۲٫Doll ↑

1. 1. ۲۳٫Mehrens ↑

1. 1. ۲۴٫Lehmann ↑

1. 1. ۲۵ .product-oriented ↑

1. 1. ۲۶٫pross-oriented ↑

1. 1. ۲۷٫Ralf Tyler ↑

1. 1. ۲۸٫true-false test ↑

1. 1. ۲۹٫short-answer test ↑

1. 1. ۳۰٫matching test ↑

1. 1. ۳۱٫multiphe-choise test ↑

1. 1. ۳۲٫performace assessment ↑

1. 1. ۳۳٫structured ↑

1. 1. ۳۴٫unstructured ↑

1. 1. ۳۵٫checklist ↑

1. 1. ۳۶٫rating scale ↑

1. 1. ۳۷٫performancee ↑

1. 1. ۳۸٫Garro ↑

1. 1. ۳۹^.planing phase ↑

1. 1. ۴۰٫process phase ↑

1. 1. ۴۱٫product phase ↑

1. 1. ۴۲٫preassessment ↑

1. 1. ۴۳٫entry behaviors ↑

1. 1. ۴۴٫placement test ↑

1. 1. ۴۵٫pretest ↑

1. 1. ۴۶٫formative evaluation ↑

1. 1. ۴۷٫Kelcker ↑

1. 1. ۴۸٫Georg ↑

1. 1. ۴۹٫Cowan ↑

1. 1. ۵۰٫process evaluation ↑

1. 1. ۵۱٫Scriven ↑

1. 1. ۵۲٫outcom evaluatio ↑

1. 1. ۵۳٫summative avaluation ↑

1. 1. ۵۴٫criterion ↑

1. 1. ۵۵٫criterion-referenced evaluation ↑

1. 1. ۵۶٫norm-refrenced evaluation ↑

1. 1. ۵۷٫norm ↑

1. 1. ۵۸٫academic achievement ↑

1. 1. ۵۹٫curriculum ↑

1. 1. ۶۰٫instructional materials ↑

1. 1. ۶۱٫school evaluation ↑

1. 1. ۶۲٫school personnel evaluation ↑

1. 1. ۶۳٫teacher evaluation ↑

1. 1. ۶۴٫essay test ↑

1. 1. ۶۵٫extended respones ↑

1. 1. ۶۶٫restricted respones ↑

1. 1. ۶۷٫short-answer ↑

1. 1. ۶۸٫true-false ↑

1. 1. ۶۹٫multiple choice ↑

1. 1. ۷۰٫approachs to educational evaluation ↑

1. 1. ۷۱٫Worthen ↑

1. 1. ۷۲٫Sanders ↑

1. 1. ۷۳٫management-oriented approach ↑

1. 1. ۷۴٫CIPP ↑

1. 1. context. 75 ↑

1. 1. ۷۶٫product۷۷٫ .consumer-oriented approach ↑

1. 1. ۷۸٫expertise-orientted approach ↑

1. 1. ۷۹٫naturalistic and participant – oriented approach ↑

1. 1. ۸۰٫Cognitive competencies ↑

1. 1. ۸۱٫Affective competencies ↑

1. 1. ۸۲٫Skill competeniesc ↑

1. 1. ۸۳٫Huntly ↑

– تعمیرات خوب و به موقع

– بهره برداری از کارخانه و تجهیزات آن در شرایط مطلوب

– افزایش ظرفیت کارخانه با حذف کمبود ها و اقدامات اصلاحی .

– کاهش زمان مرده و استفاده بهینه از ظرفیت ماشین آلات و تجهیزات

ج- تکنولوژی

یکی از مهمترین ابزارهای دستیابی به افزایش بهره وری ، نوآوری تکنولوژی است. تکنولوژی غالبا طراحی فرایند تولید ، تحقیق و توسعه ، آموزش جنگ با کهنگی و فرسودگی است.

د-مواد و انرژی

با کمی دقت و صرفه جویی در مصرف مواد به نتایجی باور نکردنی در بهره وری دست می یابییم ، که این مواد شامل مواد خام مستقیم و غیر مستقیم است. در این رابطه باید انتخاب مواد اولیه به طور مناسب صورت گیرد. فرایند تولید کنترل شود. استفاده از ضایعات ، وازده ها ، پس ‌مانده‌ها نیز کنترل گردد. بالا بردن کیفیت مواد اولیه با بهره گرفتن از فرایندهای آماده سازی ، بهبود بخشیدن مدیریت انبار و جلوگیری از نگهداری مازاد در انبار و افزایش منابع عرضه باید در نظر گرفته شود و کنترل گردد.

گروه نرم افزار

شامل موارد زیر می شود:

۱-افراد ۲-سازمان و سیستم ۳-روش های کار ۴- شیوه مدیریت

افراد: عامل اصلی تکنولو‍ژی و افزایش بهره وری افراد و انسان‌ها هستند که به صورت کارگر ، مهندس ، مدیر و … انجام وظیفه می نمایند و دارای ۲ جنبه کاربردی و سودمندی هستند ، وجهی که انسان ها می‌توانند خود را با کار تطبیق دهند جنبه کاربردی است. ممکن است افراد کار خود را انجام دهند ولی انگیزه برای کار نداشته باشند و ممکن است کار خود را انجام دهند و از انجام آن کار راضی باشند. کارگران موفق باید تشویق شوند و پاداش گیرند و باید برای افرا د موقعیتی را فراهم آورد که در آن ها ایجاد انگیزه کند. مطالعات انجام شده در خصوص شرکت‌ها و سازمانهائی که سرمایه گذاری نسبتا سنگینی برروی توسعه نیروی کار خود داده‌اند نکات قابل توجهی را در بردارد. اصلی ترین این نکات به طور خلاصه در زیر آمده است:

– سرمایه گذاری روی افراد می‌تواند کمک بزرگی به بهره وری باشد مشروط بر اینکه با دقت برنامه ریزی شود و به نیازهای کسب و کار مربوط باشد.

– بهره وری در موقعیت های متفاوت معانی گوناگونی دارد و بهره وری مرتبط با توسعه منابع انسانی را می توان از راه های گوناگونی به دست آورد. در برخی نمونه ها روش سنتی برای افزایش بهره وری را به کار می‌برند. مثلا تمرکز برروی کارگاهی و استفاده از آموزش و کارآموزی برای نیل به بهبودهایی در بهره وری که براحتی می‌توانند کمی شود ، اندازه گیری می شود.در اینجا بهره وری معنایی ورای افزایش کارایی دارد یعنی به معنای افزودن ارزش افراد و تضمین رشد و رقابت سازمانی از طریق نیروی کار بر تر است. در نمونه دیگری از شرکت‌ها ، بهره وری در هر سطحی در باره انعطاف پذیری ، همکاری تیمی ، کیفیت ، تعهد و اطمینان از وجود افرادی تربیت شده در سطح بالا است.

-برای موفقیت توسعه منابع انسانی این امر باید با دامنه ای از دیگر سیاستگذاریها و تجربه های منابع انسانی همراه باشد و زیر چتر یک راهبرد کلی منابع انسانی قرار گیرد که با نیازهای کسب و کار همسو است. به ‌عنوان نمونه در چند شرکت مورد بررسی ، توسعه نیروی کار بخشی از یک استراتژی وسیعتر نیروی انسانی بود و به وضوح مشاهده شد که چگونه فقط بر آموزش و کارآموزی تأکید نگردید بلکه دیگر روندهای منابع انسانی ، استخدام دوباره ، ایجاد تیمها و آموزش نیروی انسانی بر روی بهره وری تاثیر دارد.

-وظیفه اصلی هر مدیری توسعه منابع انسانی است چرا که مدیران مسئول محل کار خویش هستند. متخصص آموزش یا پرسنل می‌تواند به عنوان یک تسهیل کننده ، عمل کند و همانند کاپپ. تالیزور تجارب را تا آنجا که لازم است ارائه نماید. اما مدیر مستقیما مسئول عمل در محل کار است و ‌بنابرین‏ این مدیر است که باید مستقیما مسئول بهترین نحوه به کارگیری تمام منابع از جمله منابع انسانی باشد که عملکرد را ممکن می‌سازد.

– مدیران کانون معنی دارترین و با اراده ترین تجارب کاری همکاران خویش هستند. ‌بنابرین‏ مدیر است که می‌تواند تصمیم بگیرد که چگونه این تجارب کاری را در راهی به کار ببرد که به کارکنان کمک کند تا در طیف وسیعتری از وظائف شغلی و موقعیت ها ، ماهرتر ، منعطف تر و دارای دانش بیشتر باشند و بتوانند عملکرد خود را به طور مستمر بهبود بخشند و قابلیت‌های خود را افزایش دهند .

بهره ­وری بهترین استفاده از تمام منابع برای به دست آوردن حداکثر ارزش افزوده از آن ها است. تمرکز روی خروجی است آن هم روی خروجی در تمامی سطوح و در تمام سازمان ، در تمام واحدهای کسب وکار . در تمام تیمها و در همه افراد. ‌بنابرین‏ توسعه منابع انسانی باید در تمام این سطوع عملکرد کند. ‌به این ترتیب ما به یک تعریف از توسعه منابع انسانی (HRD ) می‌رسیم: توسعه منابع انسانی بعمنای ذخیره مهارتی و سازماندهی و تجربه های یادگیری اهداف کسب و کارست که می‌تواند محقق شود تا از طریق به کارگیری مهارت‌ها ، دانش ، رقابت ، قدرت یادگیری و علاقه افراد در تمامی سطوح ، رشد مستمر سازمانی به همراه رشد مستمر افراد به وجود آید.

سازمان و سیستم: سازمان باید در جهت رسیدن به اهدافش برنامه ریزی کند . از مهمترین دلایل بهره وری اندک ، مقاومت و عدم انعطاف سازمان است که حاضر به پذیرش هیچگونه تغییراتی در جهت بهبود توانایی‌های نیروی کار ، پذیرش تکنولوژی و نظایر آن نمی باشد.

شیوه مدیریت: مدیریت یکی از مهمترین ابزارها برای افزایش بهره وری است. زیرا مدیریت مسئول استفاده از تمام منابع در بنگاه خویش می‌باشد. سودمندی مدیریت به ، چه وقت ، کجا، چگونه و برای چه کسی مربوط می شود. دو دامنه اثر بخشی عملکرد و کارایی عملکرد برای نشان دادن موفقیت یک مدیر در تلاش برای بهره وری بیشتر به صورت زیر نمایش داده شده است.

اثر بخش و کارآمد ، منطقه بهره وری بالا ، اهداف کسب شده و از منابع خوب استفاده شده است.

اثر بخش اما غیر کارآمد ، اتلاف

بالا

قسمتی از منابع

کارآمد اما غیر اثر بخش ،

منابع تلف نشده اما به هدف

دست نیافته است.

غیر اثربخش و غیر کار آمد ، اهداف

پایین

کسب نشده و منابع در فرآیندها

تلف شده است

خوب ضعیف

۲-۲-۴- عوامل خارجی در بهره ­وری

عوامل خارجی نظیر سیاست‌های دولت، مکانیزم‌های بنیادی، شرایط سیاسی – اجتماعی – اقتصادی،محیط کار، دسترسی به منابع مالی، برق، آب، حمل و نقل و ارتباطات و مواد اولیه و… می‌باشند که همگی در بهروری بسیار مؤثرند ولی بنگاه­ها قادر به کنترل این عوامل نیستند.

اصلاحات ساختاری: تغییرات ساختاری جامعه در بهروری ملی و در نتیجه بهروری بنگاه اثر می‌گذارد. این تغییر در طولانی مدت دوطرفه است یعنی همان‌ طور که تغییر ساختار روی بهروری اثر می‌گذارد و بهروری نیز موجب تعدیل ساختار می شود و این تغییر موجب توسعه اقتصادی و اجتماعی می شود . مهمترین تغییرات ساختاری عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی هستند .